Niy muszymy sie "sztiglować" (stroić) ani kupować biletow do tyjatru, bo tyjater, i to taki z "binom" (sceną) i "szałszpilerami" (aktorami), momy na kożdym kroku. Cowiek cuje sie keby na "romlu" (odpustowym kiermaszu), kaj kożdy go "wochli" (kusi) na swoj "sztand" (stoisko) i "bamońci" (kokietuje). Ale "bamońcić" to tyż godać łod rzecy i tukej nawet to "sztimuje" (pasuje).
"Forsztelujcie" (wyobraźcie) se "brifkarta" (widokówkę), i to z Katowicow, na kery wszysko sie ruszo: Rawa płynie, "dziamble" (wróble) furgajom, kominy kopcom, "fora" (furmanka) ciongnom konie, a ludzie szpacerujom. Powiycie, że "dziambla" (tu: ptoka, po naszymu "ała") to mom jo, bo cegoś takego niy ma. I tu żeście sie "szajsli" (pomylili).
Kej godałach, coby kupić "sztacheldrot" (drut kolczasty), i to taki pod "sztromym" (prądem), to mie "żodyn" (nikt) niy suchoł. Bo "zaś" (znowu) jakiś "kradziok" (złodziej) "podiwaniył" (ukradł) nasza "Heksa" (czarownica, wiedźma) ze Szlaku Ślonski Godki. Ale "policmajstry" (policjanci) zaroz go "scopiyli" (złapali) i teroz pudzie do "herestu" (więzienia).
Terozki już żodno mamulka ani "starka" (babcia) niy muszom "dować pozor" (uważać, pilnować), coby "szkolorz" (uczeń) mioł do "szule" (szkoły) bioły "kraglik" (kołnierzyk), tarcza i "modry" (niebieski) "arbajtancug" (ubranie robocze, dlo bajtlow mondurek abo "zopaska" - fortuch). Ze starych casow łostały "ino" (tylko) "bakynborty" (brudne szyje).
Anich sie niy "kapła" (zorientowała), kej z "konzomow" (sklepów) i "warynhałzow" (domów towarowych), a nawet z torgu, "straciyły sie" (zgubiły, znikły) "gywichta" (odważniki używane do ważenia). Niy miały jich "ino" (tylko) "waserwoga" (poziomica) i "ciwoga" (wisząca waga sprężynowa, po naszymu z "fedrom"). "Gywichta" (ciężarki) mioł tyż "kukuksur" (zegar z kukułką) i kożdy zygor, kery wisioł na ścianie.
Moja kamratka zaparła sie choćby "ciga" (koza) w "marasie" (błocie), że do "dochtora" (lekarza) wiyncy niy pódzie, bo tam terozki jes taki "lyjamt", że niy "poradzi" (potrafi) sie w niym "pochytać" (połapać). A że downoch tego ślonskego słowa niy słyszała, musza Wom je "wytuplikować" (wytłumaczyć).
Jak za bajtla szłach "polotać" (pobiegać) abo nad rzyka, zawdy mie "starka" (babcia) napominali.
Zrobiyło sie "gorko" (gorąco) i "hica" (upał) niy łodpuszco. Niykerzi majom w "robocie" (pracy) "hicyfraj" (wolne z powodu upału), inksi dostowajom za darmo "zelter" (wodę sodową). Na "sztandach" (straganach) już downo "idzie" (można) kupić "augustki" (tyż "jakubowki" - papierówki) i jagody. A "frelki" (panienki) "łoblykajom" (ubierają) "kwiotkowane" (w kwiatowe wzory) "szaty" (sukienki) i to jym "fest" (bardzo) "leje" (pasuje).
"Ległach" (położyłam) se, coby "dychnońć" (odpocząć). Ale "psinco" (figa z makiem) s tego było, bo "straciył" (zgubił) mi sie pilot łod telewizora. A że ta plastikowo krzinia niy mo żodnych "knefli" (guzików), niy "poradziyłach" (potrafiłam) gizda zgasić.
Niydowno "trefiyłach" (spotkałam) "Walaszcyno" (panią Walaszek), kero sie "poasiyła" (pochwaliła), że "przekludziyła" (przeprowadziła) sie z "hinterhauzu" (oficyny, tylnego domu) do "fodehauzu" (przedniej, reprezentacyjnej części kamienicy). I choć poszła z dwoch "izbow" (pokoi) na "ańcla" (jednoizbową kawalerkę), to i tak "sztajgła" (awansowała). "Wajała" (narzekała) "ino" (tylko) na to, co na chałpie niy ma świyntego Krzisztofa.
Niydowno "łostomajte" (rozmaite) Ślonzoki, cyli Hanyse (od imienia Hans czyli Jan, początkowo obraźliwe, sugerujące niemieckie pochodzenie) szpacerowały "ofyn" (jawnie, bez skrępowania) po Katowicach. Niosły "srogo" (duża), "naszpanowano" (naciągnięta, napięta) żołto-modro "fana" (flaga), małe "fanki" (chorągiewki) i "luftbalony" (balony). Była tyż ś niymi "kalymba" (krowa).
Jedyn przed drugym chce sie teroz "przekozać" (pochwalić), co we "feryje" (wakacje) "przeszeł świat i pyjterkarty". To "auzdruk" (powiedzenie) i tak godali ło kymś, co sie "asiył" (chwalił), że wszyndy był i widzioł, co w piekle "warzom" (gotują).
Za bajtla jedni "szpicowali dakle", drudzy "morchle", a inksi uszy (wytężali słuch), jak "łojce" (rodzice) godali po cichu abo po niymiecku.
Dziynki Ponbockowi, ale tyż "łojcom" (rodzicom), bo przeca "bocoń" (bocian) tak "richtich" (naprawdę) niy mo tu nic do "godanio" (powiedzenia), momy coroz wiyncy "bajtli" (małych dzieci). Kożdy ś nich mo "kindersztuba" (pokój dziecięcy) z "kinderbetym" (łóżeczkiem), a nad "skrzotkym" (niemowlakiem) wisi karasol z muzykom. A downi wisioł tam łobrozek z Aniołym Strożym, po naszymu Wachtyrzym, choć tak sie niy godało.
Byłach niydowno na Giszowcu, a niywiela brakowało, siedziałabych przed "gasthałzym" (restauracją, jadłodajnią) na łosiedlu Staszica. Spomniało mi sie to "skuli tego" (dlatego), że łostatnio u nos jeszce we wiecor jakiś plac abo droga "mianuje" (nazywa) sie inacy, a kej "ino" (tylko) sie "łozwodni" (zrobi się jasno), już wiszom tam inksze "tabulki" (tabliczki).
Za Niymca dlo kożdy porzonny kobiyty nojważniyjsze były: Kinder, Kueche i Kirche - "bajtle" (dzieci), kuchnia i kościoł. "Wynokwiył" (wymyślił) to cysorz Wilym II i na Ślonsku wszyscy sie tego czimali. A co ze "starymi frelami" (starymi pannami), "zowitkami" (pannami z dzieckiem) abo tymi po "szajdongu" (rozwodzie)? Musiały iś do "roboty" (pracy).
"Kaj" (gdzie) by sie niy wejrzało, jakoś "utropa" (zmartwienie).
Niykerzi pedzom, że zaś cosik "wynokwiom" (wymyślam), ale my to już w naszy godce momy, "ino" (tylko) muszymy "poradzić" (potrafić) se to "wytuplikować" (wytłumaczyć). Bo jak idymy do lasa, "kajś" (gdzieś) "polotać" (pobiegać), na "pońć" (pielgrzymkę) abo pograć na trowie w "bal" (piłkę), muszymy "dować pozor" (uważać) na "bajscangi" (kleszcze).
Bajtle tyż poradzom godać. Co tam bajtle, nawet "skrzotki" ("blank" - całkiem małe dzieci) ze "szkołki" (przedszkola), i to tak "gryfnie" (pięknie), że niyroz miałach "płacki" (łzy) w łocach. Na konkurs ślonski godki do Szopynicow nikerzi prziszli "łoblecyni" (ubrani) w "paradne" (odświętne) "łachy" (stroje), z mamulkami, tatulkami, "kamratami" (przyjaciółmi) i "rechtorkami" (nauczycielkami), coby sie "poasić" (pochwalić) naszom godkom.
Jak mie coś "latoś" (w tym roku) łozjedzie, pewnikym bydzie to "koło" (rower). Bo ledwo "wyleza" (wyjdę) z "chałpy" (domu), na kożdym kroku mijajom mie ludzie na kołach. Wszyscy to kwolom, a już nojbarzi "dochtory" (lekarze). Ale te cyklisty "gzujom" (pędzą) keby jakeś "szuse" (raptusy) po chodniku, a jo "ponknońć" (cofnąć, usunąć) sie "gibko" (szybko) niy "poradza" (potrafię). Choć kedyś godali, że nojgorszo "gańba" (wstyd) jes wtynczos, jak kogoś przejedzie "belowa" (beczkowóz do opróżniania szamba).
A mogło być tak "gryfnie" (tyż "fajnie" abo "fajniście" - pięknie). Poszlibymy na szpacer, "perkling" abo "par am" (z kimś pod rękę, pod ramię) Szlakym Ślonski Godki, coby sie pośmioć, a nawet "polachać" (uśmiać). A tu "psinco" (nic z tego), bo jakeś "bukse" (łobuzy) "podiwaniyły" (ukradły) nom Gelda.
Teroz już żodyn synek w łostatnio, kwietniowo noc, niy pódzie do lasa po "moje" (drzewka). Niy łostrugo jich z kory i "habinow" (gałęzi), a wiyrchu niy przistroji "blumami" (kwiatkami), "szlajfkami" (wstążkami) i "maszkami" (kokardkami), toż i pewnikym niy zaniesie przed chałpa frelki, kery (której) przaje. Teroz majowka to dugi łikynd.
Niywiela brakowało, a "chyciyłabych się" (weszłabym w konflikt) z jednom kamratkom. A poszło ło nasz ślonski żur. Ale jakżech "zmiarkowała" (zorientowałam się), co "skuli" (z powodu) żuru jedna kobiyta z Bytonia "zawarli" (zamknęli) do "herestu" (więzienia), zaroz mi sie "tuplikowanio" (tłumaczenia) łodechciało, bo przeca kożdy może godać na to, co jodo, jak mu sie "ino" (tylko) podobo.
Zaś momy "haja" (awantura) "skuli" (z powodu) Wojciecha Korfantego. I niy jes to cworte ślonske powstanie, "ino" (tylko) "swada" (kłótnia) ło jego "dynkmal" (pomnik), kery mo być postawiony we Warszawie. A tak po prowdzie, to niy "idzie" (chodzi) ło samego dyktatora III powstanio, a ło piniondze.
Choć Wielgi Piontek to nojbarzi postny dziyń w cołkym roku, to jednak ludzie "wyszczygali" (wypatrywali) kej woda zamiyni sie we wino.
Cosik sie dobrego podzioło i nasza "erbowizna" (dziedzictwo) zaś jes w modzie, bo nawet muzyja bydom "fajrować" (świętować) ślonsko Wielkanoc.
Niydugo Wielkanoc i "skuli" (z powodu) ni w chałpie musi być wszysko "poschroniane" (posprzątane) i "wypucowane" (wyczyszczone). Som teroz łod tego szpraje, kere same łozpuszcajom "maras" (brud) abo "fet" (tłuszcz) i "hadry" (szmatki) co wyglondajom keby "decki" (serwetki). A jak momy dwie lewe rynce, "idzie" (można) se do tego "łobsztalować" (zamówić) "pucfrał" (sprzątaczkę).
"Na świyntego Grzegorza idzie zima do morza". Tak godali, ale cy łona "latoś" (w tym roku) ło tym wiy? Gregorjankow już żodyn niy "fajruje" (świętuje), "rechtory" (nauczyciele) niy chodzom po "fechcie" (prośbie), a ło mszach gregorjańskich tyż mało fto pamiynto.
Pamiyntom ze "szule" (szkoły), co była jedna "Roźla" (Rozalka), kero "skuli" (z powodu) choroby "wraziyli" (włożyli) do chlebowego pieca na trzi zdrowaśki. Miała sie wygrzoć i łozdrowieć, ale ty "hicy" (gorąca) niy szczimała. A "Sztefka" (Stefania) z "Giszywaldu" (Gieschewald, las Gieschego - Giszowca) jakoś sie "wylizała" (wyzdrowiała). Może "beztoż" (dlatego), co łony wraziyli do "bratruły" (piekarnika).
Łod Popielca do Wielkanocy momy Wielgi Post i "pora" (kilka) niydzielow, kere downi miały swoje "miana" (nazwy): wstympno (godali tak tyż na Popielec); sucho (chudo), bo downi "suszyć" znacyło pościć; gucho (bez śpiywanio i łorganow, wtynczos bajtle szły piyrszy roz do spowiedzi), a potym środpostno abo inacy śmiertelno, bo zima "piere" (bije) sie, na śmierć i życie, z wiosnom.
Ulica Warszawska, bo to jej fragment widzimy na pocztówce, dość często zmieniała nazwę. Najpierw była polną drogą wiodącą do Mysłowic, więc mówiono o niej droga mysłowicka.
Kej jakiś "auslynder" (obcy, spoza Śląska) przecyto "garnitury", to pomyśli, co bydymy łosprowiać ło "ancugach" (garniturach, ubraniach męskich) - "galotach" (spodniach), "szakecie" (marynarce) i "weście" (kamizelce). A psinco prowda, bo pogodomy se ło makatkach i inkszych "deckach" (serwetkach) ze ślonski kuchnie.
Mówiono i mówi się o nim różnie: pałac, pałacyk, zamek albo dwór. Usytuowany jest w Załężu przy ul. Gliwickiej, trochę w głębi, ale widać go z okien przejeżdżającego tramwaju. Ma bezpośredni związek z folwarkiem, którego historia sięga czasów, kiedy wieś przeszła do rąk prywatnych właścicieli, co nastąpiło przed rokiem 1360.
To musioł ftoś "zaheksować" (zaczarować, "heksa" to czarownica), bo bydymy mieć "latoś" (w tym roku) "srogo" (wielka) "haja" (awantura), kej zacnom sie "prać" (bić) "faszing" (karnawał) z postym. Bo fto to widzioł, coby w jedyn dziyń przipodały Popielec i Walyntynki.
Z okazji Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego filia nr 1 Miejskiego Domu Kultury,,Szopienice-Giszowiec" organizuje konkurs "Bajtle tyż poradzom godać".
Fto niy nawiedziył kościelnych betlyjkow, to już jes "po ptokach" (za późno). Downi na Matka Bosko Gromnicno wszysko musiało być "poschroniane" (pochowane). U jednych "gojiki", a u inkszych "kristbaumy" (choinki) "wyciepowało" (wyrzucało) sie na "hasiok" (śmietnik) abo "hajcowało" (paliło) niymi w kachloku. Prastarzik "Wicek" (Wincenty) strugali ś nich "rogolki" (tyż "fyrlaczki" - mątewki), ale teroz to sie żodnymu niy "werci" (opłaca).
Zaś było co "fajrować" (świętować), komu "winszować" (składać życzenia), dować "gyszynki" (prezenty) i "blumy" (kwiaty), bo mielimy Dzień Babci i Dziadka. Downi takego świynta niy łobchodziyli, ale tyż byli "starki", "starziki" "omy", "ołpy", "ołmamy" i "ołtaty" (babcie i dziadki). I to niy od świynta, ale "na podoryndziu" (pod ręką).
Ani my sie łobejrzeli, kej "pizła" (stuknęła) nom setka, bo to jes setno "tajla" (część) naszy ślonski godki. "Cajtongowy" (gazetowy) godki, ale niy "ino" (tylko). Zaclimy spominać stare dzieje, mode lata, "łostomajte" (rozmaite) "ausdruki" (powiedzonka), coby potym "poradzić" (potrafić) godać "na cołki karpyntel" (na cały regulator, głośno) i pokozać "auslyndrom" (nietutejszym), jak to "gryfnie" (pięknie) być Ślonzokym.
Droga, przy której usytuowany jest szopienicki ratusz, istniała już w XVIII w. i stanowiła trakt z Dąbrówki Małej do Mysłowic.
Dzieciontko "krom" (prócz) "kamelokow" (tyż "kamelszuły - papucie z wielbłądziej wełny, bo "kamela" to wielbłąd), "szlafancuga" (piżamy) i gryfny "taśki" (torebki) "na podoba" (na wzór) "huta" (kapelusza) prziniosło mi ksionszka pisano po naszymu. Na razie przi ni "ślimtom" (płaczę), bo cołko jes ło siyrotach. Kej kupia se wiyncy "sznupetlow" (chusteczek do nosa) i jom skońca, to Wom ło ni połosprowiom.
Copyright © Wyborcza sp. z o.o.
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
