Downi "szkolorze" (uczniowie) mieli tabulka i rysik abo "konsek" (kawałek) drotu, a na "frisztik" (śniadanie) do "szule" (szkoły) brali "ponka" (jabłko) i "klapsznita" (kanapka) z "fetym" (smalcem). Dzisioj niy muszom nawet nosić "buchow" (książek), a wszyndy som "sztandy" (stoiska) ze zdrowym "jodłym" (jedzeniem). "Ino" (tylko) jedno łostało jak kedyś - bez "rechtora" (nauczyciela) sie niy łobyńdzie.
Chciałoby se "dychnońć" (odpocząć) po Wielkanocy, a tu zaś muszymy "fajrować" (świętować). Bo zaniydugo majowka, a potym trza "narychtować" (przyszykować) "fany" (flagi, sztandary, chorągwie) i "fanki" (chorągiewki) abo Narodowe "Maszki" (Kokardy). Wszysko może być "sztofowe" (z materiału) abo "bibuliny" (bibuły).
"Pojakymu" (dlaczego) na Wielkanoc na biołym "tisztuchu" (obrusie) "umojonym" (przystrojonym) brzoskom stojom "wele" (koło) siebie "agnusek" (z łac. Agnus Dei - Baranek Boży) z "fankom" (chorągiewką), "hazok" (zając), "cipka" (pisklę kurczaka) i "kroszonka" (pisanka)? I choć nojważniyjszy jes agnusek, tym inkszym tyż "niy ma przigany" (nie można nic zarzucić).
Casym "familii" (rodzinie), nawet w "Srogym" (Wielkim) Poście, "przitrefi" (przydarzy) sie "radośnik". Tak downi godali na krzciny "beztoż" (dlatego), że wszyscy sie "radowali" (cieszyli) z "bajtla" (dziecka) kere noleżało już niy "ino" (tylko) do "łojcow" (rodziców), ale tyż do Ponbocka.
"Padomy" (mówimy), co wszyndy połno złości, "zowiści" (zazdrości) i jakby my niy "dowali pozor" (uważali), zaroz ftoś by nos w łyżce wody utopiył. A jo sie przekonała, "wiela" (ile) w ludziach jes dobrego. "Ino" (tylko) te dobro trza "poradzić" (potrafić) i dować, i brać, bo przeca żodyn na siyła niy weźnie nos na "pukel" (plecy) i niy "zasmycy" (zaniesie) na Kalwarjo.
Wiosna już "kuko" (zagląda) zza "winkla" (rogu) i przed Wielkanocom ze wszyskym muszymy podonżyć. Trza iś na "stacyje" (drogę krzyżową), "wyciepnońć" (wyrzucić) "habozie" (śmieci, graty), co my je "sztaplowali" (gromadzili) cołko zima, "wypucować" (wyczyścić) "dynkmale" (pomniki) na cmyntorzu, "przirychtować" (przyszykować) "jodło" (jedzenie) i "gyszynki" (prezenty) łod "hazoka" (zajączka).
Downi myni sie wszyskego kupowało, to i na "hasiok" (śmietnik) i "gnojok" (gnojownik, miejsce składowania obornika) ludzie "wyciepowali" (wyrzucali) "richtich" (rzeczywiście) same "klamory", "klamoty" (rupiecie) i "zaruściałe" (zardzewiałe) "klonkry" (graty) abo "abfale" (odpadki, resztki). A terozki som tacy kerzi mogom se "sprawić" (kupić) cego "ino" (tylko) zapragnom, a "sznupiom" (szukają) w hasiokach i sie nawet tym "aszom" (chwalą).
"Trefiomy" (spotykamy) sie i "godomy" (mówimy), "klachomy" (plotkujemy), "łosprowiomy" (opowiadamy) i "beztoż" (dlatego) wszyndy słychać nasza godka. Coroz ji wiyncy jes tyż na "binie" (scenie). "Szałszpilery" (aktorzy), ale tyż ci, kerzi majom inksze "fachy" (zawody), "blank" (całkiem) za darmo łodgrywajom po naszymu "libesdramy" (dramaty miłosne) i inksze "gyszichty" (historie).
Kożdy cośik "fajruje" (świętuje). Momy fajery kościelne, państwowe i swojske - "gyburstag" (urodziny), piyrszo "pynzyjo" (emerytura), "ajnwajong" (parapetówkę) skuli nowy "kwatyry" (mieszkania) abo skisz "erbowizny" (odziedziczenia) "chałpy" (domu).
Łod 1904 roku na Ślonsku "briftryjgry" (listonosze) przinosiyli do chałpy "pynzyjo" (emeryturę) i "uwalit" (rentę). Ale ludzie były tymu "niyrade" (niezadowoloni), bo godziyło sie dać jym wtynczos "cosik na lepsze" (tyż "tryngeld" - napiwek). "Geltag" (wypłatę) kożdy dostowoł do rynki, a tym, kerzi "bomlowali" (bumelowali), wypłocali go "na grubie" (w kopalni) we "srogi" (dużej) "flaszce" (butelce).
"Durch" (ciągle) "wynokwiajom" (wymyślają) cosik nowego. Może to być "pulwer" (proszek), kery som piere "poflekowane" (poplamione) "łachy" (ubrania), "buchy" (książki), kere "godajom" (mówią), abo "tortynsztiki" (ciastka z kremem) z "filongym" (nadzieniem) niy z tego świata. A "krom" (prócz) "konditoryjow" (cukierni, ciastkarni) momy "kreplownie" (pączkarnie).
Cośik mi sie zdowo, że "latoś" (w tym roku) "świynta przonio" (Walyntynkow) niy "fajrowali" (świętowali) "ino" (tylko) "klosztorne panny" (zakonnice), "fratry" (bracia zakonni bez święceń kapłańskich) i ksiynżoszki. Choć i łoni przeca "przajom" (kochają) Ponbockowi. Inksi już na nie "przibadali" (przyzwyczaili się).
Choć łod Trzech Krolow do Popielca momy "karnewal" abo "faszing" (karnawał) i przizwolynie na łostomajte "uciechy" (rozrywki), trza "dować pozor" (uważać), coby wtynczos niy "napocwić" (nagrzeszyć).
No i wykrakali! Kożdy mie napominoł, cobych "dowała pozor" (uważała), bo jes "kełsko" (ślisko) i moga "ujechać" (poślizgnąć się). "Styknył" (wystarczył) momynt i "lizłach" (przewróciłam się). Niywiela brakowało, a łominyłoby mie świyncynie gromnicki, ściskanie garła i piecynie "pecynka" (bochenka) chleba świynty Agaty.
Tak sie "aszymy" (chwalimy) tom naszom godkom, a nikerzi, jak "ino" (tylko) jom posłyszom, to zarozki majom "ajchniynty" (wykrzywiony) "dziób" (twarz), choćby "cyckali" (ssali) cytrona abo jich "gybis" (sztuczna szczęka) "cis" (uwierał). A niyroz nawet niy wiedzom, że tyż godajom po ślonsku.
Downi "padali" (mówili), co jak ftoś mo pecha, to nawet w drzewnianym kościele cegłowkom w "palica" (głowę) dostanie. Choć kościoł był murowany, widać niy prziszłach jeszce "dran" (jeszcze nie moja kolej), bo z "wiyrchu" (góry) "sfurgła" (spadła) na mie "ino" (tylko) kupa śniegu i skońcyło sie na strachu. Dostać cegłowkom może kożdy, ale dostać Cegłowka to wcale niy jes "tak ańfach" (takie proste).
Na siaroński mroz "gorki" (gorący) "tyj" (herbata) z cytronom, a nawet z "gorzołkom" (wódką, ponoć nojlepszy jes rum - wtynczos momy tyj ze "sztromym" - prądem) niy styknie.
Dotwalimy do 2019 roku i "dali" (nadal) "som my" (jesteśmy) na tym świecie. Jedni zaś bydom "flangiyrować" (żyć beztrosko), inksi sie "starać" (martwić), że tyn rok może być "niyherski" (kiepski, lichy). A w mojym "łebie" (głowie) "durch" (ciągle) siedzi chop, kery se niy "ścionżoł" (podjął się rzeczy bardzo trudnej).
Casu "żodyn" (nikt) niy cofnie, choćbymy "bajstlowali" (majstrowali) przi łostomajtych "kukuksurach" (zegarach z kukułką), "cyferblatach" (tarczach zegarowych), "sztalowali" (nastawiali) "wajzry" (wskazówki), a nawet "zasztopowali" (zatrzymali) "cajger" (tyż "pyndel" - wahadło). I tak "piźnie" (wybije) dwanoście i z "latosia" (tego roku) zrobi sie "łoński" (ubiegły) rok i przidzie "bezrok" (rok przyszły).
Łosprowiałach niydowno ze "szkolorzami" (uczniami) ło ślonski Wiliji. Nojbarzi "radzi godali" (lubili rozmawiać) ło "gyszynkach" (prezentach) i "gojiku" (choince) z "blyndkami" (światełkami), bo ło "wunderkercach" (zimnych ogniach) żodyn niy słyszoł. Ale kej prziszło do ślonskego "jodła" (jedzenia), dowiedziałach sie, że nojważniyjsze som wtynczos "krupniok" (kaszanka) i "wodzionka" (tyż "brołtzupa" - zupa chlebowa).
Na wszysko "idzie" (można) z casym "nabadać" (przyzwyczaić się). No i my nabadali na tyn "maras" (brud, błoto, nieporządek), sadze, śmierdzoncy "luft" (powietrze).
Na sama Barborka śjechały do Katowicow "auslyndry" (obcokrajowcy) na "byzuch" (z wizytą), coby nom wongel wybić z gowy. Wszysko "beztoż" (dlatego), żeby "luft" (powietrze) niy był smrodlawy, bo ani ludzie, ani "stromy" (drzewa) tego niy szczimiom. "Styknie" (wystarczy) "wejrzeć" (spojrzeć) bez łokno, coby nic niy widzieć, abo "pora" (kilka) razy se dychnońć, coby "kucać" (kaszleć) cołki dziyń.
To już łostatni "glinglac" (dzwonek) coby sie "trefić" (spotkać) z kamratami, uradować, "poberać" (pogawędzić) i powrożyć. Bo choć po andrzejkach zaroz bydzie Barborka i przidzie świynty mikołoj, to we adwyńcie downi nawet gośne godanie było zakozane. A ło tańcowaniu i "maszkycyniu" (jedzeniu słodyczy) niy mogło być mowy.
Barbara Szmatloch, autorka naszych felietonów po śląsku, odniosła się do sprawy Wojciecha Kałuży.
Jakbych niy miała kalyndorza abo chyciyłaby mie szklerołza, tobych myślała, że zaroz przidzie "Dzieciontko" (maluśki Ponjezusek, kery Ślonzokom podkłodo pod "gojik" - choinkę "gyszynki" - prezenty). Bo wele "banhowu" (dworca kolejowego) stoji "kristbaum" (choinka), a w "konzomach" (sklepach) na "fachach" (półkach) kuszom nos szekuladowe mikołoje i "wonio" (pachnie) "gywyrcami" (przyprawami).
"Skuli" (z powodu) tego "fajrowanio" (świętowania), a tak po prowdzie to skisz "fany" (flagi, sztandaru, chorągwi) "mory mie brały" (straciłam cierpliwość). Bo choć, jak inksze Ślonzoki, niy mom w "modzie" (zwyczaju) wywiyszać fany, to niy zrobić tego na taki "gyburstag" (urodziny) byłoby "gańba" (wstyd).
Myślałach, co mi sie "ino" (tylko) zdowo, ale terozki już wiym na "zicher" (100 procynt), że nikerym sie rozum w "śmiyrkyjza" (tyż: "szmiyrkyjza" - ser do smarowania) łobroco. To taki nasz "auzdruk" (powiedzonko) i tak zawdy godali starzik "Jorg" (Jerzy) ło "gupielokach" (idiotach) abo kej chcieli komuś "nazdać" (nawymyślać).
Jeszce na cmyntorzach (tyż "kerchofach") keby "janiczki" (ogniki abo chroboki świyntojańske) polom sie "blyndki" (światełka), a "kajniykaj" (gdzieniegdzie) w łoknach i przed chałpami "banie" (dynie). Bajtle, kere "fajrowały" (świętowały) Halloween (wilijo Wszyskich Świyntych), już downo "wymuldały" (tyż "wycyckały" - wyssały) swoje bombony, a tym, kere sie "poprzeblykały" (poprzebierały) za świyntych, łostały lampiony na roraty.
Co kożdy mo w chałpie? Wszysko, cego duszycka zapragnie, i to niyroz na "ibrich" (zapas). "Forantujymy" (gromadzimy) łostomajte "klamory" i "klamoty" (niepotrzebne rzeczy), ale ponoć som tacy, kerzi niy majom ani jedny ksionszki. I jo teroz wcale niy "robia Wos za bozna" (nie żartuję).
Kamratka "dała mi skozać" (powiadomiła mnie przez kogoś), co mom ś niom iś do "warynhałzu" (domu towarowego), bo chce se "sprawić" (kupić) "mantel" (płaszcz). Mioł być z "futrowkom" (podszewką), "watelinom" (watolina - gruba dzianina ocieplająca) i "mołt" (beżowy), coby ji pasowoł do "huta" (kapelusza), "taśki" (torebki) i "szczewikow" (butów) na "szpekzoli" (tzw. słoninie - grubej podeszwie).
Nogle skońcyła sie "hica" (upał) i trza "nasztalować" (wyregulować) "hajcongi" (grzejniki), na kere godali tyż "wermery". "Kachlok" (piec kaflowy) w izbie może być "ino" (tylko) "na parada" (do ozdoby), a "żeleźniok" (żeliwny piec z rułom) lepi łostawić w "kamerliku" (komórce). Teroz, "skuli" (z powodu) smrodlawego "luftu" (powietrza), nojlepi "warzyć" (gotować) i grzoć na "sztromie" (prądzie) abo gazie, inacy zapłacymy "sztrofa" (kara).
Niy muszymy sie "sztiglować" (stroić) ani kupować biletow do tyjatru, bo tyjater, i to taki z "binom" (sceną) i "szałszpilerami" (aktorami), momy na kożdym kroku. Cowiek cuje sie keby na "romlu" (odpustowym kiermaszu), kaj kożdy go "wochli" (kusi) na swoj "sztand" (stoisko) i "bamońci" (kokietuje). Ale "bamońcić" to tyż godać łod rzecy i tukej nawet to "sztimuje" (pasuje).
"Forsztelujcie" (wyobraźcie) se "brifkarta" (widokówkę), i to z Katowicow, na kery wszysko sie ruszo: Rawa płynie, "dziamble" (wróble) furgajom, kominy kopcom, "fora" (furmanka) ciongnom konie, a ludzie szpacerujom. Powiycie, że "dziambla" (tu: ptoka, po naszymu "ała") to mom jo, bo cegoś takego niy ma. I tu żeście sie "szajsli" (pomylili).
Kej godałach, coby kupić "sztacheldrot" (drut kolczasty), i to taki pod "sztromym" (prądem), to mie "żodyn" (nikt) niy suchoł. Bo "zaś" (znowu) jakiś "kradziok" (złodziej) "podiwaniył" (ukradł) nasza "Heksa" (czarownica, wiedźma) ze Szlaku Ślonski Godki. Ale "policmajstry" (policjanci) zaroz go "scopiyli" (złapali) i teroz pudzie do "herestu" (więzienia).
Terozki już żodno mamulka ani "starka" (babcia) niy muszom "dować pozor" (uważać, pilnować), coby "szkolorz" (uczeń) mioł do "szule" (szkoły) bioły "kraglik" (kołnierzyk), tarcza i "modry" (niebieski) "arbajtancug" (ubranie robocze, dlo bajtlow mondurek abo "zopaska" - fortuch). Ze starych casow łostały "ino" (tylko) "bakynborty" (brudne szyje).
Anich sie niy "kapła" (zorientowała), kej z "konzomow" (sklepów) i "warynhałzow" (domów towarowych), a nawet z torgu, "straciyły sie" (zgubiły, znikły) "gywichta" (odważniki używane do ważenia). Niy miały jich "ino" (tylko) "waserwoga" (poziomica) i "ciwoga" (wisząca waga sprężynowa, po naszymu z "fedrom"). "Gywichta" (ciężarki) mioł tyż "kukuksur" (zegar z kukułką) i kożdy zygor, kery wisioł na ścianie.
Moja kamratka zaparła sie choćby "ciga" (koza) w "marasie" (błocie), że do "dochtora" (lekarza) wiyncy niy pódzie, bo tam terozki jes taki "lyjamt", że niy "poradzi" (potrafi) sie w niym "pochytać" (połapać). A że downoch tego ślonskego słowa niy słyszała, musza Wom je "wytuplikować" (wytłumaczyć).
Jak za bajtla szłach "polotać" (pobiegać) abo nad rzyka, zawdy mie "starka" (babcia) napominali.
Zrobiyło sie "gorko" (gorąco) i "hica" (upał) niy łodpuszco. Niykerzi majom w "robocie" (pracy) "hicyfraj" (wolne z powodu upału), inksi dostowajom za darmo "zelter" (wodę sodową). Na "sztandach" (straganach) już downo "idzie" (można) kupić "augustki" (tyż "jakubowki" - papierówki) i jagody. A "frelki" (panienki) "łoblykajom" (ubierają) "kwiotkowane" (w kwiatowe wzory) "szaty" (sukienki) i to jym "fest" (bardzo) "leje" (pasuje).
"Ległach" (położyłam) se, coby "dychnońć" (odpocząć). Ale "psinco" (figa z makiem) s tego było, bo "straciył" (zgubił) mi sie pilot łod telewizora. A że ta plastikowo krzinia niy mo żodnych "knefli" (guzików), niy "poradziyłach" (potrafiłam) gizda zgasić.
Copyright © Agora SA