Coby wytrzimać na grubie cołko szychta, trza było mieć siyła. Za staryj Polski (w okresie międzywojennym) przi familokach, tak jak na Nikiszu, były chlywiki i kożdy se coś chowoł. A to wieprzka, a to krole (króliki), abo przinajmni ciga (koza). Jak szły jakeś świynta abo była biyda, to sie gadzina szlachtowało (zabijało). Kedy zaś chlywik był pusty, jadło sie żur. Żur noleży do zorty (gatunku) potraw jednogarnkowych, czyli ajntopfów. W konzomie w tytkach (papierowych torebkach) sprzedowajom "żurek", ale to kole naszego żuru ani niy leżało. Przodzi w kożdym ślonskym domu w sobota musioł być żur. Downi w siyni stoł wielgi bonclok (kamionkowy garnek), w kerym kisiyło sie żur. Potym żur brało sie łod żurocki (kobiety zajmującej się jego kiszeniem). A terozki sprzedowajom go wszyndzie we szklanych i plastikowych flaszkach. Żur nojlepszy jest na wodzie po wyndzonym, jak sie warzyło rolszinka (surowa szynka owinięta sznurkiem), ale mogły tyż być wyndzone gnaty (kości), to było potym co łogryzać. Wlywało sie do tego żur i trza było przewarzyć. Ekstra (oddzielnie) warzyło sie kartofle. Jak były fertich (gotowe), łodcedzało sie je i sztamfowało (gniotło na purée), ale mogły być i cołke. Do żuru trza dociepnonć wuszt (kiełbasa) pokrony w talorki (plasterki), a jak fto był fest (bardzo) głodny, to i sznita (kromka) chleba. Niy na darmo godajom, co z żuru chop jak z muru.
Żur mog być żyniaty (z kartoflami w środku), samotny (łomaszczone kartofle dowało sie ekstra) i postny, czyli płony (chudy), bez łomasty.
W poście jodało sie przeważnie żur i śledzie, kere były tonie. A potym robiyło sie pogrzyb żuru i śledzia. Tak było jeszcze w Wielgi Piontek 1898 r. Na ślonskich wsiach łodgrywano wiekowy zwyczaj koranio postnego jodła. Jak sie już zećmiło, chopcy, co sużyli we dworze, uwionzali śledzia na rubym i dugym powrozie i wiyszali go na suchy wiyrzbie. Musioł łodpokutować za to, co przez sześć tydni panowoł nad miynsym i morzył głodem ludzke żołondki. Zaś co do żuru, wynosiło sie go z kuchnie, bo był już niypotrzebny. Ale przi łokazji "zastawiano sidła dla ośmieszenia jakiegoś prostaka, co się w obyczajach nie wyznawał. Namawiano go, aby garnek z żurem w sieć zawiązawszy, wziął na plecy albo na głowie postawił i niósł go niby do pogrzebu. A za niosącym frant jeden szedł z rydlem, mając rzekomo dół żurowi kopać. Jak wyszli z podwórza, ten z rydlem uderzał w garnek, tłukąc go, a żur oblewał niosącego, gwoli uciesze pogrzebników". I chyba stond wziyno sie powiedzynie "niy lyj sie żurym", czyli niy udowej gupka, nie udowej, co ło niczym niy wiysz.
Co do postnego jodła, to ze słonego, wymoczonego śledzia, jajek na twardo, cebule, kiszonego łogorka, pieprzu i jak fto woloł - masła, zymftu (niykerzi godali: mostrichu), czyli musztardy abo majonyjzu robiyło sie hekele. Nojważniyjsze, coby to wszystko drobno posiekać, a niy przepuszczać przez flajszmaszynka (maszynka do mielenia mięsa), bo bydzie flaps. Co do śledzia, to nojlepszy byłby ulik (solony, mody, ale tusty ślydź holynderski), ale dzisiej nikaj go niy idzie kupić, to może być jakiś matjas. A jakbyście chcieli se powiesić śledzia przed chałpom, to może tyż być wyszczidzony (wycięty) z papyndekla (tektury), bo i tak piyrwyj nikerzi robiyli. Jodła przeca niy godzi sie marnować.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze