Historia - Poznaj historię NOSPR

Osiemdziesiąt lat
wielkiej muzyki

Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia jest osiemdziesięciolatką z ogromnym dorobkiem i bogatym doświadczeniem, cieszącą się sławą na świecie i chętnie podejmującą nowe wyzwania. I nie ma w sobie nic ze staruszki.

„Za dużo gra się dziś w radio tak u nas, jak za granicą, muzyki lekkiej. Jest ona rzekomo przystępniejsza niż muzyka poważna. Ale przekonany jestem, że gdyby nadawano w tej samej proporcji i z tym samym uporem muzykę poważną, choćby nowoczesną, to najszersze rzesze słuchaczy rozsmakowałyby się w tej muzyce i umuzykalnienie społeczeństwa poszłoby zupełnie inną drogą” - mówił w grudniu 1934 roku Grzegorz Fitelberg dziennikarzowi miesięcznika „Muzyka”. Dopiero co porzucił z hukiem, wywołując zresztą mały skandal dyplomatyczny, stanowisko pierwszego dyrygenta Orkiestry Symfonicznej Radia Ukraińskiego w Kijowie. Ze współpracy nic nie wyszło podobno dlatego, że nie pozwolono mu zatrudnić tam polskich solistów.
W Warszawie natychmiast zaproponowano mu kierowanie Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia. Szef działu muzycznego tej instytucji, Edmund Rudnicki, starał się o jej powołanie już od pewnego czasu. Własna orkiestra miała dać radiowcom możliwość dzielenia się ze słuchaczami kanonem literatury symfonicznej, ale przede wszystkim promowania polskiej muzyki na nieosiągalną wcześniej skalę.

Twarze pobladłe z emocji

Zimą 1934 roku jednak nie za bardzo było jeszcze kim kierować, w radiu grał zespół złożony w większości z muzyków Filharmonii Warszawskiej, angażowanych w zależności od potrzeb. Niemal rok zajęło Fitelbergowi kompletowanie samodzielnego zespołu i pertraktacje z filharmonią, która zdecydowanie nie życzyła sobie w stolicy żadnej konkurencji.
Ostatecznie staranną selekcję przeszło 51 osób, w tym młoda skrzypaczka i kompozytorka Grażyna Bacewicz.
2 października 1935 roku zespół stawił się w studiu w komplecie. Tego dnia melomani czekali przy radioodbiornikach na kolejną część audycji poświęconej twórczości Fryderyka Chopina, a nowa orkiestra po raz pierwszy miała zagrać przy włączonych mikrofonach. „Skupione, pobladłe z emocji twarze muzyków. Oczy wpatrzone w dyrygenta. Instrumenty jakby związane niewidzialnymi nićmi z pałeczką pana Fitelberga. Cała Polska słucha” - relacjonowano wydarzenie w tygodniku „Antena”. Koncert zgodnie uznano za wielki sukces, a niedługo później Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia, dzięki transmisjom radiowym, słuchała już cała Europa.
Zespół grał koncerty nie tylko w radiowym studiu. W pierwszym okresie swojej działalności regularnie pojawiał się też m.in. w sali warszawskiego kina Roma (potem w Teatrze Wielkim). Próby organizowano w warszawskim Konserwatorium, ale również w sali miejscowego Klubu Wioślarzy. To właśnie u wioślarzy muzycy ćwiczyli przed konkursem orkiestr i dyrygentów zorganizowanym z okazji Wystawy Światowej w Paryżu w październiku 1937 roku. To był ich pierwszy zagraniczny występ. Jeśli mieli tremę, to dobrze ją ukrywali - jury nagrodziło orkiestrę i dyrygującego Fitelberga Złotymi Medalami.

Kolejne lata zespół spędził jednak nie tylko w swoim nowym domu, ale również intensywnie podróżując. W 1961 roku zagrał swój pierwszy koncert w La Scali, rok później w sierpniu wykonał w Edynburgu utwory Dymitra Szostakowicza w obecności kompozytora, a jesienią rejestrował w Londynie koncert dla BBC. Od stycznia do kwietnia 1963 roku Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia odbyła najdłuższą jak dotąd podróż w swojej historii, odwiedzając ZSRR, Mongolię, Chiny, Japonię, Hongkong, Nową Zelandię i Australię.
Orkiestra dała się poznać na świecie, co zaowocowało współpracą ze światowej sławy artystami. W lutym 1960 roku z WOSPR zagrał pianista Artur Rubinstein, a w czerwcu skrzypek Isaac Stern. Zgodnie z kierunkiem wyznaczonym przez Fitelberga orkiestra chętnie podejmowała się prawykonań utworów polskich twórców. Swoje dzieła powierzyli jej m.in. Witold Lutosławski i Henryk Mikołaj Górecki. Krenz uhonorował też swojego poprzednika, powołując Konkurs Kompozytorski jego imienia.
Gdy w 1967 roku Jan Krenz przenosił się do Warszawy, pojawił się pomysł, żeby orkiestra przeprowadziła się razem z nim. Na szczęście dla nas, również wskutek oporu muzyków, WOSPR została w Katowicach. Krenz do dzisiaj jest honorowym dyrygentem orkiestry.
Nowym kierownikiem został po nim Bohdan Wodiczko. Szef radiowej orkiestry bardzo mocno postawił na telewizję. Jej nazwę rozwinięto, była teraz Wielką Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia i Telewizji. Po nim orkiestrą kierowali znakomici artyści, z których jednak żaden nie zagrzał tu miejsca na dłużej: Kazimierz Kord, Tadeusz Strugała, Jerzy Maksymiuk, Stanisław Wisłocki, Jacek Kaspszyk. W końcu, we wrześniu 1983 roku, batuta trafiła w ręce Antoniego Wita -na następnych siedemnaście lat.

WOSPR nie pracowała już wtedy przy ul. Plebiscytowej. W 1980 roku oddano do jej użytku salę Ośrodka Doskonalenia Kadr Kierowniczych i Specjalistycznych przy placu Dzierżyńskiego (dzisiejsze Centrum Kultury Katowice im. Krystyny Bochenek przy placu Sejmu Śląskiego). Gmach z reprezentacyjną salą na tysiąc miejsc, o którego wspaniałościach plotkowało się od dawna, miał służyć partyjnym zjazdom, ale zbudowano go nieco za późno. Podobno zaniepokojona strajkami władza wolała nie drażnić społeczeństwa eksponowaniem zbytków, w jakie opływa.
Niezależnie od tego, jaka była motywacja darczyńców, orkiestra w końcu zyskała siedzibę, w której mogła gościć swoją publiczność. Trzeba było tylko okiełznać dość niezwykłą, bo odwróconą, akustykę tego miejsca. Salę zbudowano bowiem tak, by odgłosy z widowni niosły się w stronę sceny, a dygnitarze w pełni mogli się rozkoszować grzmiącymi oklaskami. Jednak podczas koncertu skutkowało to tym, że muzycy nie słyszeli siebie nawzajem, prowadziła ich tylko batuta dyrygenta. „Chociaż muzycy często żartowali, że im również sprawia to przyjemność, jednak ze względu na złą akustykę męczyli się, a melomani nie słyszeli w pełni brzmienia orkiestry, powstawała bariera - my muzycy tu, na estradzie, a publiczność tam. Jakby dźwięk dobiegał z oddali, nie było tego, o co chodzi podczas koncertów, że muzyka nas zalewa, wnika w nas, uderza” - mówiła w wydanej niedawno książce „Dotknąć muzyki” obecna dyrektor NOSPR Joanna Wnuk-Nazarowa.