"Hebama" (akuszerka, położna) downi musiała sie "natyrać" (nabiegać, ale też "tyrać" - ciężko pracować), bo w kożdy familii rodziyło sie dużo dzieci. "Styknie" (wystarczy) spomnieć Jana Alojzego Nepomucena Ficka (1790-1862), farorza z Piekor co to nowy kościoł postawiył. Wychowowoł sie łon w familii kaj było szesnoście bajtlow. A Józef Piotr Lompa (1797-1863), łorganista, rechtor, a nade wszystko wielgi Polok z Lubsze, niy dorobiył sie żodnego majontku, ale za to łoziymnościorga dzieci.
Downi były nawet "hebamszule" (szkoły dla położnych - w Opolu i Krakowie). U nos dziołcha ucyła sie fachu łod matki. Tako kobiyta miała corno "zopaska" (fartuch) i "hebamtasza" (podłużna, skórzana torba z narzędziami potrzebnymi do odebrania porodu) z krotkym "hynklym" (uchwytem, rączką).
Ale zaniym taki bajtel ujrzoł światło dziynne, coby był gryfny, matce niy było wolno patrzeć na rzecy brzidke. Niy mogła sie "wylynknonć" (przestraszyć), głaskać kotow ani psow, bo to przinosiyło dziecku niyszczyńście, patrzeć jak sie "pierom" (biją) coby bajtla niy znerwować, zaglondać bez dziurka łod kluca, bo dziecko mogło urodzić sie "świdrate" (zezowate) i tańcować, coby niy urodziył sie jakiś "konda" (też "kunda" - lekkoducha, łazik). I broń Boże niy wolno ji było nosić na karku koroli, bo wtynczos dziecko mogłoby sie przi porodzie udusić.
Nojwiynkszo "gańba" (wstyd) było jednak łostać "zowitkom" (panną z dzieckiem). Tako boroka musiała iś z domu "fort" (precz, daleko) na sużba abo łoddać dziecko komuś na wychowanie "za własne" (używano też terminu "za swoje" - rodzaj nieformalnej adopcji). W 1918 r. jedna "niywydano" (niezamężna, panna) kobiyta urodziyła dziecko i była tak "frechowno" (bezczelna), że jako łojca podała w gminie bergmona kery mioł jom do grzychu przimusić. A tyn, zamiast sie zaroz łożynić abo na dziecko płacić, wszystkego sie wypiyroł. Sprawa trefiyła do sondu, kaj sie łokozało, co "człek ten jako ojciec był bezużyteczny, bo mu na wojnie "pulok" (siusiak) urwało". A kobiyta "zblamowała" (zbłaźniła) sie przed cołkom gminom.
Matka "durch" (ciągle) musiała "dować pozor" (pilnować), coby dioboł skrzotka niy podmiyniył i niy "podciepnył" (podrzucił) swojego "jancykrysta" (diabła). I stond wziyno sie słowo "podciep" (diabelskie nasienie). Ci, kerzi go widzieli łosprowiali, co był łon szpetny, mioł wielgo gowa i wyglondoł jak pokraka. Beztoż trza było dziecko "gibko" (szybko, tu - do 14 dni po narodzinach) łochrzcić. Do tego potrzebne były "potki" (także "chmotry", "kumotry" - rodzice chrzestni). A potkowanio żodyn niy mog łodmowić. Godali przeca: "Przed potkami niebo sie łotwiyro", "Wielaś razy potkym, tylaś razy do nieba schodkym", ale tyż "Jaki potek, taki skrzotek". Wierzono, co dziecko "erbnie" (odziedziczy) charakter po potkach. Miano dowało sie take, jakego świyntego było w dziyń urodzin w kalyndorzu, ale tyż po starce abo starziku. Niy mogło być w jedny familii dwóch co nosiyli te samo miano, bo wierzyli, co jedyn z nich zaroz zemrze.
Dopiyro jak dziecko było łochrzczone, szło je wrazić do "kolybki" (kołyski) w kery był "sztrółzak" (siennik - materac wypchany słomą). Jak bajtel niy chcioł "nynać" (spać) i coby niy "ślimtoł" (płakał), łosprowiali mu bojki abo do "gymby" (buzi) dowali "nupel" (smoczek) ze szmatki, bo guminianych niy było, "potonkany" (zamoczony) w cukrze. A bywało, co "driny" (do środka) nasuli tyż maku abo naloli gorzołki. Ale Wy tak niy robcie, bo niy wszystko co było piyrwyj, jest dobre.
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze