Chorzów jest jak dobrze urządzony, mieszczański salon. Łukasz Zimnoch zaprasza na spacer po mieście

- Nie urodziłem się w Chorzowie, pochodzę z Piekar Śląskich. Mój dom stał 800 metrów od bazyliki. Mnie i siostrę wychowywała mama, byliśmy ubogą rodziną, w wakacje musiałem dorabiać, najczęściej na budowie - mówi Łukasz Zimnoch.

Do Chorzowa pojechałem po raz pierwszy, jak miałem 14, może 15 lat. W teatrze był koncert Ewy Demarczyk. Wyszedłem jak urzeczony, jej głos pulsował mi w głowie. Szedłem przez Chorzów wypełniony głosem Demarczyk. To moje pierwsze wspomnienie związane z tym miastem. Potem bywałem tu częściej. Jak wielu, zacząłem podróżować po świecie, ale zawsze bardziej ciągnęło mnie do tego, co lokalne, śląskie. Zacząłem poznawać Nikiszowiec, Giszowiec, Rybnik, Racibórz. Śląskie miasta i dzielnice są zbudowane w przemyślany sposób. Nie ma tu chaosu i przypadkowości, jest doskonale zaplanowana przestrzeń, sensownie wytyczone ulice, solidne ściany kamienic. Przypomniałem sobie o swoich młodzieńczych doświadczeniach z budowy. Myślałem, jakim cudem może być mur zbudowany ludzką ręką, że jest to piękno proste, bez fajerwerków. Najlepiej widać to w Chorzowie. Choć mieszkam teraz w Rojcy, dzielnicy Radzionkowa, do Chorzowa przyjeżdżam tak często, jak tylko się da. Mam tu swoje ulubione knajpki, restauracje, a nawet bank. Lubię to miasto.

Długo wstydziliśmy się na Śląsku naszego przemysłowego dziedzictwa. Zamykane zakłady popadały w ruinę. Dzisiaj wokół wieży widzimy zieleń i place zabaw, a jeszcze niedawno były tu nieużytki. Na szczęście ktoś dostrzegł, że ta wieża jest ewenementem na skalę europejską. Została zbudowana w unikatowej technologii żelbetowej w latach 30. XX wieku. Została odnowiona i stała się atrakcją turystyczną. W pobliżu zachowały się liczne pokopalniane budynki, jak dawna siedziba straży pożarnej, dom sztygarów, łaźnia czy maszynownia. Teraz jest to kompleks gastronomiczno-hotelowy "Sztygarka". Budowniczy naszych miast byliby dumni z tego, jak to miejsce zostało zagospodarowane, że potrafiliśmy tchnąć tu nowe życie. Mieszkańcy dostali przestrzeń, gdzie odbywają się koncerty, można przyjść na spacer albo po prostu poleżeć na trawie. Kultura kojarzy nam się głównie z teatrem, a rekreacja z parkiem. Wieża Szybu Prezydent zapewnia i jedno, i drugie.

Na tę fontannę zwróciłem uwagę, gdy zacząłem się interesować pracami genialnego rzeźbiarza Theodora Kalidego. Był stąd, urodził się w Królewskiej Hucie, potem wyjechał do Berlina, ostatecznie wrócił do Gliwic, gdzie został pochowany. Jego rzeźba "Chłopiec z łabędziem" ma idealną kompozycję. Postać nagiego chłopca, który obejmuje jedną ręką łabędzia o rozpostartych skrzydłach, została doceniona. Jej kopie znajdują się w kilku miastach w Polsce i za granicą. W Chorzowie można ją podziwiać na placu Matejki. To olbrzymi skwer otoczony pięknymi kamienicami. Idealnie nadaje się na rynek, który dzisiaj znajduje się przed Urzędem Miejskim. Ale co to za rynek, skoro szpeci go estakada?! Rynek ma zostać przebudowany, ale dla mnie to marne pocieszenie. Plac Matejki lepiej spełniałby tę rolę. Wyobrażam tu sobie kawiarniane ogródki i przesiadujących w nich ludzi. Może kiedyś spełni się to marzenie?

Z powodu koloru elewacji nazywam ją "zieloną kamienicą". W Chorzowie jest sporo pięknych kamienic, ale "zielona" jest jedną z moich ulubienic. To budowla, której nie powstydziłyby się Paryż czy Barcelona. Została zbudowana w 1902 roku i wciąż urzeka przede wszystkim detalem, który odwołuje się do secesji. Elewacja wykonana została z cegły licowej białej klinkierowej, glazurowanej na zielono. Na balkonach znajdują się motywy wstęgowe, maski, ornamenty kwiatowe i liściaste. Pomiędzy oknami znajduje się stylizacja drzewa. Jest też wizerunek sowy z rozpostartymi skrzydłami. Wszystko połączone płynnymi liniami.

Ornamentyka florystyczna znajduje się przy oknach. Jest tego sporo, ale projektant uniknął nachalności. Brama też ma dekoracyjny portal - płaskorzeźby przedstawiające głowy kobiet. Wielka szkoda, że dziś już się tak nie buduje. Po latach PRL-u, gdy stawiano głównie bloki z wielkiej płyty, dziś deweloperzy też idą na łatwiznę. Byle taniej. Mieszkańcom "zielonej" kamienicy można tylko pozazdrościć.

Najpierw ich opis przeczytałem w powieści Umberto Eco "Imię róży". Ale mogę je również oglądać w Muzeum w Chorzowie przy ul. Powstańców 25, na obrazie Jana Wysockiego "Judyta" z 1898 roku. Artysta namalował postać biblijną - bohaterkę Księgi Judyty. Mieszkała w Betulii, była piękna i bogata. Udaje się do obozu wroga, aby podstępem dokonać krwawej rozprawy. Księga Judyty opowiada bowiem o najeździe wojsk asyryjskich na Izrael, gdy wódz nieprzyjaciela Holofernes rozpoczął oblężenie Betulii. Wydawało się, że nic nie uratuje miasta. Judyta po wieczornej modlitwie udała się do obozu Asyryjczyków. Wyjaśniła im, że opuściła miasto, bo chciała ocalić życie. Kiedy zaprowadzono ją przed oblicze Holofernesa, wódz zakochał się w niej bez pamięci. Zabrał ją do swojego namiotu, a gdy zasnął, Judyta ucięła mu głowę, włożyła ją do kosza i wróciła do Betulii. O świcie wywieszono głowę Holofernesa na murach miasta, a armia asyryjska uciekła w popłochu.

Na obrazie w chorzowskim muzeum Judyta już dokonała krwawej rozprawy. Głowa Holofernesa leży obok niej, na podłodze. Gdy na nią patrzę, zastanawiam się co oznacza jej zagadkowe spojrzenie: tryumf, żal, a może upokorzenie?

Elegancja powinna być oszczędna, a ten budynek jest kapitalnym przykładem tej tezy. To genialna architektura autorstwa Stanisława Tabeńskiego. Pierwotnie w budynku znajdowała się siedziba Komunalnej Kasy Oszczędności. Później był tu bank, ale teraz działa sklep z używaną odzieżą. Szkoda, że dla tak imponującego gmachu nie można było znaleźć innego przeznaczenia. Parter wysokościowca szpecą okropne reklamy. Nie rozumiem, dlaczego władze miasta nie korzystają z narzędzia, jaką dała im do ręki ustawa krajobrazowa, i nie walczą z wywieszeniem krzykliwych banerów, plastikowych plansz czy brudnych płacht reklamowych. Ten wysoki na 38 metrów budynek nie zasłużył na taki los. Powinien stać w swojej czystej formie, niczym nie zakłóconej, bo reprezentuje sobą wszystko, co najlepsze w polskiej architekturze modernistycznej okresu międzywojennego.

Wspaniały deptak o długości niemal dwóch kilometrów, z kursującym po jednym torze tramwajem, który zawsze będzie uchodził za symbol wielkomiejskości. Przy ulicy znajdują się obiekty zabytkowe, jak Poczta Główna czy probostwo parafii św. Jadwigi Śląskiej. Ale trzeba też zauważyć wspaniałe XIX-wieczne kamienice! Jakie mają fasady, cudowne balkony! Szkoda, że ludzie często traktują je jak miejsce, w którym trzyma się rower albo suszy bieliznę. Balkon powinien być wizytówką naszego mieszkania, miejscem odpoczynku, tonąć w zieleni.

Ulica Wolności uważana jest za starówkę Chorzowa. Od lat to miejsce spotkań, handlu i usług przyciąga ludzi. I choć w promieniu kilku kilometrów działają różne centra handlowe, ulica Wolności wciąż będzie gwarna. Doskonale przetrwała najazd hipermarketów, bo wciąż ma lepszą ofertę: ile my tu mamy restauracji, kawiarni czy pubów. Są też galerie, kilka oddziałów banków, kino w dawnym stylu. Po ulicy Wolności mogę spacerować godzinami. Robię sobie przerwy w knajpkach i kontempluję. Wyobrażam sobie, jak po deptaku przechadzają się sławni mieszkańcy: rzeźbiarz Kalide, aktorka Hanna Schygulla czy kompozytor Franz Waxman, zdobywca Oscara.