Kluczową Sztolnię Dziedziczną można będzie zwiedzać różnymi trasami. Jedna z nich rozpoczyna się od szybu Carnall z wieżą szybową. Jest nieco niższa od tej, która znajduje się na terenie Muzeum Śląskiego w Katowicach, ale ze znajdującej się na wysokości 26 metrów platformy widokowej da się zobaczyć nawet Beskidy.
Elementy wieży szybowej połączone są nitami, bez żadnych spawów.
Drążenie sztolni rozpoczęto w 1799 roku, a zakończono 64 lata później. Sztolnia wystawia świetne świadectwo wszystkim swoim twórcom. Przede wszystkim inżynierom, bo tak dokładnie obliczyli trasę, że choć sztolnia drążona była metodą przeciwprzodków, czyli z dwóch stron jednocześnie, to zbudowane w ten sposób korytarze nigdzie się z sobą nie rozminęły. Nawet dzisiaj, gdy do obliczeń wykorzystywane są nowoczesne urządzenia, taka precyzja, musi budzić podziw dla fachowości koordynatorów tego przedsięwzięcia.
Jeden z budowniczych zabrzańskiej sztolni zostawił po sobie pamiątkę - wykute w skale litery JJ, prawdopodobnie inicjały, i oznaczającą z pewnością datę, liczbę: 1842. Bogdan Dropik, przewodnik po Sztolni Dziedzicznej, który wie o tym miejscu chyba wszystko, wyjaśnia, że na wykucie takiego napisu raczej nie mógł sobie pozwolić zwykły robotnik. Był rozliczany z efektów swojej pracy i miał jak najszybciej drążyć chodnik. A wykucie inskrypcji na ścianie pewnie zabrało komuś godzinę, albo i więcej. Może taki ślad po sobie zostawił jeden z kierowników prac, ale ze stuprocentową pewnością chyba tego już się nie dowiemy
Czapki z głów z szacunkiem trzeba zdjąć w sztolni nie tylko przed dawnymi inżynierami, ale prostymi robotnikami. Drążyli chodnik mając do pomocy tylko pyrlik i żelazko. Centymetr po centymetrze odłupywali kawałki skały, a potem wyciągali ten urobek na powierzchnię. Ślady po uderzeniach pyrlika widać jeszcze gdzieniegdzie na skale. Zaraz po górnikach drążących skalny kory-tarz, do pracy przystępowali cieśle. Stawiali drewniane rusztowanie, na które wspinali się murarze. Ci z kolei budowali ceglaną obudowę, by zabezpieczyć chodnik przed zawaleniem.
Po mniej więcej dwustu latach sporządzony w ten sposób mur w żadnym miejscu nie jest uszkodzony. Choć cegły cały czas narażone były na niszczycielskie działanie wilgoci, wcale nie zmurszały. Przez chodniki z murem i łukami z nieotynkowanej cegły chwilami można poczuć się w sztolni jak w średniowiecznym zamku
Urodę tego miejsca docenił Andrzej Munk, słynny reżyser, autor świetnej komedii "Zezowate szczęście" z niezapomnianą rolą Bogumiła Kobieli. W zabrzańskiej sztolni kręcił film "Gwiazdy muszą płonąć". Na jednym z ujęć widać górników płynących czółnem w ciemnym wyrobisku - to właśnie sztolnia dziedziczna. Żeby zobaczyć tę scenę nakręconą przez Munka wcale nie trzeba udać się do kina, bo gospodarze sztolni wyświetlają to w jednym z chodników.
Kopalnia w ciągu dwóch wieków kilka razy zmieniała nazwę. W najlepszych czasach pracowało w niej 8-9 tys. górników, którzy w ciągu roku wydobywali ponad 3 mln ton węgla. Prosto z szybu większość urobku trafiała do kolejowych wagonów. Na przykopalnianej bocznicy równocześnie mieściło się siedem pociągów. Tory już dawno rozebrano, ale pozostałością po tej bocznicy jest olbrzymia niecka tuż przy łaźni łańcuszkowej.
W sztolni wytyczono trzy porty i pięć mijanek. Jeden z tych portów został teraz na trasie zwiedzania zrekonstruowany. Dostać się tutaj można, inaczej jak w XIX wieku, suchą stopą. Zalany wodą odcinek sztolni ma dziś ponad kilometr. Jeden z jego końców znajduje się w centrum Zabrza, u zbiegu ulic Karola Miarki i Jagiellońskiej, a drugi tam, gdzie na górze znajduje się browar przy ul. Wolności.
Wózki z węglem niegdyś przewożono wózkami. Teraz już się tego nie robi, ale turyści dowiedzą się, jak to się kiedyś odbywało. Urobek przywożono do podziemnego portu w drewnianych skrzyniach. Jedną po drugiej przy pomocy żurawia (zrekonstruowano go na podstawie starych rycin) przenoszono na pokład łodzi. Ruszyć tę łódź wcale jednak nie było łatwo. Górnik, który miał takie zadanie, zapierał się barkami o strop chodnika i nogami przesuwał skrzynie, dzięki czemu powoli ruszały się też łodzie. Po pewnym czasie nieco to wszystko usprawniono. Górnika wyposażono w żerdź, podobną do tych jakie mają flisacy na Dunajcu.
W niektórych miejscach sztolni został jeszcze węgiel. Prawdopodobnie nie wydobyto go, bo uznano, że to nieopłacalne. Zdarzają się takie pokłady, które miały pół metra wysokości. Górnik w trakcie szychty w takie miejsca się wczołgiwał. Nie było mowy o mechanizacji.
Jeszcze w XIX wieku ze względu na kłopoty z wodą, która zalewała kopalniane wyrobiska, obok najstarszej sztolni na pewnym odcinku wydrążono biegnący w zasadzie równolegle do niej drugi chodnik. Turystów na szczęście po tych miejscach oprowadzać będzie przewodnik, bo osoba z zewnątrz łatwo mogłaby się tutaj zgubić.
Sztolnia między Zabrzem a Chorzowem miała 14 250 metrów. Odkopany w ostatnich latach odcinek ma tylko 2500 metrów. Sądząc po tym, jak dobrze się zachował, można przypuszczać, że poza Zabrzem jest podobnie.
W pewnym miejscu sztolnia łączy się z tą, którą w latach 80. XX wieku wykorzystywała szkoła górnicza. Uczniowie zapoznawali się tam z maszynami górniczymi. W sztolni można zobaczyć, jak zmieniały się metody wydobycia węgla. Niektóre ze znajdujących się tutaj urządzeń jeszcze niedawno działały.
Umieszczone w sztolni urządzenia to nie atrapy. Z pomocą przewodników każdy turysta może przez chwilę poczuć się górnikiem i przekonać się, ile siły trzeba włożyć, by np. wydrążyć otwór w ścianie węgla.
Każdy turysta, w zależności od tego, co go w zabrzańskiej sztolni zainteresuje najbardziej, może wybrać inną propozycję. Do ostatniej chwili przed udostępnieniem obiektu gospodarze nie ujawniali wszystkich szczegółów o ponad kilometrowym odcinku, który pokonać można będzie łódkami. Na sto procent wiadomo tylko, że wylot znajduje się w centrum Zabrza, u zbiegu ulic Jagiellońskiej i Karola Miarki. Kto rozpoczął zwiedzanie od szybu Carnall i tam na parkingu zostawił swój samochód, zostanie tam odwieziony busem.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze