Ziemia obiecana filmowców. Odwiedziliśmy miejsca w naszym regionie, które wystąpiły w filmach

Województwo śląskie to ziemia obiecana filmowców. Zawdzięczamy to ogromnej różnorodności tej części kraju, w której można zobaczyć i zamczyska stojące na białych skałach, i pokryte czarnym pyłem kopalnie, malownicze stare miasta, nowoczesną architekturę i piękną przyrodę.</p>

Ekipy filmowe przyjeżdżają tutaj od dawna, ale w ostatnich latach jest ich coraz więcej. To przede wszystkim zasługa widzów, którzy chętnie chodzą do kina na polskie filmy. Ale duży udział ma w tym również instytucja Silesia Film, w ramach której działa Śląski Fundusz Filmowy i Silesia Film Commission. Fundusz dokłada się do realizacji wybranych filmów w zamian za to, że część zdjęć zostanie zrealizowana w naszym regionie. Komisja pomaga znaleźć miejsca, których szukają filmowcy. Właśnie trwają zdjęcia do kolejnej wspieranej przez nich produkcji - w Rudach Raciborskich pracuje ekipa zdobywcy Oscara Pawła Pawlikowskiego. Film "Zimna wojna" będzie gotowy najwcześniej za rok, ale w oczekiwaniu na niego pomoże nasz filmowy przewodnik po województwie śląskim.</p>

Giszowiec i Nikiszowiec to najbardziej filmowe ze wszystkich miejsc w tej części Polski. Jeśli gdzieś w promieniu stu kilometrów jest ekipa filmowa, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że zjawi się też na Nikiszowcu. Kręcono tu dramaty, komedie, reklamy, teledyski, ale autorem najbardziej ikonicznych obrazów osiedla jest Kazimierz Kutz. - Nikiszowiec to Śląsk w pigułce - mówi artysta. Trudno zapomnieć, jak w "Soli ziemi czarnej" powstańcy śląscy biegną przez nikiszowiecki rynek ostrzeliwując ukrytych w budynku poczty (filmowy gasthaus) Niemców. Różana mozaika na szczęście nie poniosła uszczerbku i do dzisiaj jest utrwalana przez filmowców.</p>

Nikiszowiec nie jest jedynym miejscem, w którym kręcona była "Sól ziemi czarnej". Kutz wybierał lokacje z dużą starannością, wynajął nawet samolot, z którego pokładu fotografowano śląskie pejzaże, żeby wybrać te najbardziej odpowiadające reżyserowi. Oprócz Nikiszowca wybór padł m.in. na Szopienice, Chropaczów i Lipiny oraz nieistniejącą Kolonię Marcina w Świętochłowicach.</p>

Na Nikiszowcu realizowano też zdjęcia m.in. do "Angelusa" Lecha Majewskieskiego, "Kolejności uczuć" Radosława Piwowarskiego, "Grzesznego żywota Franciszka Buły" Janusza Kidawy, "Barbórki" Macieja Pieprzycy, a ostatnio m.in. do "Piątej pory roku" Jerzego Domaradzkiego.</p>

Drugie z unieśmiertelnionych przez Kutza katowickich osiedli to Giszowiec. Bohaterem filmu "Paciorki jednego różańca" jest stary Habryka, który za nic nie chce wyprowadzić się ze swojego domu i pozwolić w jego miejscu wybudować nowe osiedle z wielkiej płyty. To odniesienie do prawdziwej historii. Większość starego Giszowca rzeczywiście ustąpiła blokowisku, ale tego, co ocalało, nie uratował żaden emerytowany górnik, tylko urzędnicy, którzy wpisali domki do rejestru zabytków.

Piotruś ma trzydziestkę na karku i nie bierze udziału w wyścigu szczurów. Czas spędza na myśleniu i czekaniu na piętnasty dzień miesiąca, kiedy mama odbiera rentę. Niestety, pewnego dnia listonosz ucieka z pieniędzmi i Piotruś musi zmierzyć się z brutalną rzeczywistością. Staje więc na balkonie z kolegą - palą papierosy i gapią się na kobiety spacerujące z psami, zastanawiając się, która mogłaby przygarnąć utrzymanka. Balkon jest bardzo charakterystyczny i łatwo poznać, że to jeden z bloków osiedla Tysiąclecia w Katowicach. Reprezentacyjne katowickie osiedle wypada w tym filmie tak jak cały otaczający Piotrusia świat, czyli słabo. To głównie bloki, chaszcze i wydeptane ścieżki. Nie lepiej prezentuje się katowicki rynek i jego okolice, które migają na chwilę w telewizyjnej sondzie.

"Jesteś bogiem" Leszka Dawida to jeden z największych hitów polskiej kinematografii ostatnich lat, w kinach oglądały go tłumy. Produkcja przypomina historię grupy Paktofonika, koncentrując się na losach jednego z jej członków, Magika, który popełnił samobójstwo kilka dni po wydaniu przełomowej płyty "Kinematografia". Ekipa filmowa podczas realizacji zdjęć krążyła po województwie. Zaczęli w Brennej, żeby nagrać ujęcia w górskim domku menedżera zespołu Gustawa (Arkadiusz Jakubik). Potem przenieśli się do Bogucic, gdzie zostali na dłużej. Kręcili przede wszystkim na osiedlu Wajdy, gdzie mieszkał i zmarł Magik.</p>

- Zaczynamy od scen emocjonalnie najtrudniejszych, związanych ze śmiercią Magika. Przegadaliśmy wcześniej całą historię, żeby wypadło wiarygodnie - mówił nam na planie filmu reżyser. Filmowcy nie zawsze mogli kręcić dokładnie tam, gdzie rzeczywiście rozgrywała się historia. W Katowicach za dużo się zmieniło. - Na przykład blok Magika został odnowiony, zresztą jako jedyny na całym osiedlu - mówił reżyser. Zdjęcia były realizowane również w Mega Clubie, gdzie Paktofonika zagrała pierwszy koncert, w Spodku, gdzie pożegnała się z fanami po śmierci Magika, i przed centrum handlowym M1 w Czeladzi.

Jeśli chcecie zobaczyć na ekranie piękne Katowice, to wiele okazji dają "Zbliżenia" Magdaleny Piekorz. - Pomyślałam sobie, że do tej pory Śląsk był często pokazywany jako zapyziały i ponury. Tymczasem on się w szybkim tempie przeobraża. Szkoda z tego nie skorzystać. Jest dużo ciekawej architektury i zieleni. Myślę, że najwyższy czas, aby Katowice zaczęły być odbierane jako miejsce interesujące i przyciągające. Stawiam sobie za punkt honoru, aby pokazać, że tak właśnie jest - mówiła w wywiadzie przed premierą reżyserka. Historia toksycznej relacji między matką i córką próbującą budować swoje własne życie rozgrywa się m.in. we wnętrzach Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademickiej oraz nowej części Akademii Muzycznej.</p>

- Żałujemy, że nie udało nam się zrealizować części zdjęć w nowym budynku Muzeum Śląskiego. Niestety, nie został jeszcze oddany w ręce muzeum, a panowie inżynierowie odpowiedzialni za budowę byli nieubłagani - mówił nam w czasie realizacji filmu Marcel Sławiński, który razem z Katarzyną Sobańską odpowiadał za scenografię. Filmowcy też byli nieubłagani - do wnętrza muzeum nie weszli, ale na ekranie pojawiają się widziane z daleka rozświetlone kubiki nieukończonej jeszcze wtedy nowej siedziby.</p>

Górny Śląsk można zobaczyć też w innych filmach Magdaleny Piekorz, np. dzięki "Senności" można przypomnieć sobie, jak wyglądały przed remontem przejścia pod peronami na katowickim dworcu. Policjant goni po nich "Bystrego" (Bartosz Obuchowicz), który chwilę wcześniej zwinął portfel kobiecie z dzieckiem. Na czas kręcenia zdjęć przejście było zamknięte. Do ekipy podszedł podobno zdezorientowany pasażer, który uznał filmowców za punkt informacyjny PKP.

Wyreżyserowana przez katowiczanina Macieja Pieprzycę historia chorego na porażenie mózgowe Mateusza (świetne, pełne poświęcenia role Dawida Ogrodnika i młodego Kamila Tkacza) próbującego porozumieć się ze światem, została obsypana nagrodami i była jednym z najchętniej oglądanych polskich filmów ostatnich lat. A jedna z najbardziej radosnych sekwencji filmu rozgrywa się w plenerach Katowic i Chorzowa, gdy koleżanka zabiera znudzonego Mateusza na spacer. Pcha jego wózek w stronę pomnika Powstańców Śląskich, a w tle przesuwa się masywne cielsko Superjednostki. Ludzie pomagają im pokonać schody na placu Andrzeja, młodzi spędzają trochę czasu przy fontannie, a potem spacerują po chorzowskim zoo i przeglądają się w krzywych lustrach w dawnym Śląskim Wesołym Miasteczku.

Rysiek Riedel siedzi na dachu w szpitalnej pidżamie. Popala papierosa i oparty plecami o ceglany komin snuje z Indianerem refleksje o sensie życia. Wokół rozciąga się pejzaż, jakich na Górnym Śląsku nie brakuje - z jednej strony tory kolejowe i kawał lasu z kominami na horyzoncie, z drugiej stare familoki - czerwone jak cegła.</p>

W filmie "Skazany na bluesa" Jana Kidawy-Błońskiego to Chorzów, w rzeczywistości Świętochłowice, a dokładnie dach budynku przy ul. Figuły 20 w Chropaczowie. Filmowa biografia lidera Dżemu z Tomaszem Kotem w roli głównej była realizowana w większości w naszym regionie. W filmie zagrało też m.in. tyskie osiedle F, gdzie mieszkał muzyk, i katowicki Spodek, w którym kręcono sekwencje koncertowe i część zdjęć poświęconych występowi zespołu w Jarocinie.

Pejzaż dzisiejszego Górnego Śląska jest przemysłowy? To tylko pozostałości po tym, co było tutaj kiedyś. Prawdziwie przemysłową, spowitą czarnym dymem i naszpikowaną kominami krainę zobaczymy w filmie "Autobus odjeżdża 6.20" Jana Rybkowskiego. Film realizowany był na bytomskim Bobrku i w Zabrzu - przede wszystkim w tamtejszej hucie.</p>

Bohaterką jest małomiasteczkowa fryzjerka Krystyna, która porzuca wiarołomnego męża i wyjeżdża na Górny Śląsk, żeby zostać przodownicą pracy w hucie. Z dzisiejszej perspektywy brzmi to dość komicznie. "Autobus" to produkcyjniak, ale wart zobaczenia choćby dlatego, że przypomina dawny śląski pejzaż i pozwala zajrzeć do wnętrza nieistniejących już w większości hutniczych hal. Poza tym Rybkowski był świetnym reżyserem, główną rolę gra znakomita Aleksandra Śląska o twarzy jak z porcelany, a cała historia - pomijając uwarunkowania epoki - to ciągle aktualna opowieść o kobiecej emancypacji.

"Perła w koronie" to środkowa część śląskiej trylogii Kutza. Tym razem towarzyszymy górnikom protestującym pod ziemią przeciwko planom zlikwidowania ich kopalni. Na dole głoduje młody Olgierd Łukaszewicz (Jaś), w domu czeka na niego piękna jak anioł Łucja Kowolik (Wichta). W filmie można oglądać różne śląskie pejzaże, m.in. Nikiszowiec i kopalnię "Wieczorek" (górnicy statystowali w filmie, są nawet wymienieni w napisach początkowych) czy hałdę Ajską w Świętochłowicach (tę samą, na którą patrzył z dachu filmowy Rysiek Riedel).</p>

Jedna z najbardziej pamiętnych scen rozgrywa się w cechowni kopalni Rozbark - wymęczeni głodówką, czarni od węgla górnicy prowadzeni przez Franciszka Pieczkę, ledwie dysząc przemierzają ją, żeby podpisać porozumienie z dyrekcją zakładu. Dzisiaj w tej pięknej sali górnicy mogą co najwyżej zasiąść na widowni, bo miejsce przejął teatr tańca Rozbark.

"Onirica" to film przede wszystkim katowicki. To był świadomy wybór reżysera. - Pejzaż tego miasta to mój pejzaż wewnętrzny - mówił nam Lech Majewski. Na ekranie widać więc m.in. aleję Korfantego, ulicę Mikołowską i wnętrze Muzeum Śląskiego. Jednak nie wszystkie zdjęcia były realizowane w tym mieście. Kilka kluczowych scen rozgrywa się w sosnowieckiej katedrze. To tu główny bohater spotyka anioła i to przez jej wnętrze przechodzi biblijny niemal potop w finale filmu.

Piękne wnętrza i tereny zielone okalające pałac w Pszczynie zagrały m.in. w filmie "Magnat" Filipa Bajona, swobodnie nawiązującego do historii rodziny Hochberg von Pless, gospodarzy tego miejsca. Film Bajona to opowieść o wielkiej historii, która połyka nawet wiekowe rody, ale także historia o wielkich namiętnościach. Nie mogło być inaczej, skoro jedną z głównych ról zagrała Grażyna Szapołowska.</p>

W "Magnacie" znalazła się jedna z najbardziej pamiętnych scen erotycznych w historii polskiej kinematografii. W pałacu do dzisiaj znajduje się też specyficzna pamiątka po filmie. Podczas pracy na planie zdechł jeden z żubrów, który miał grać w filmie. Wypchano go i po zakończeniu zdjęć ustawiono w jednej z sal. W filmie zobaczyć też można zupełnie niepałacowe przestrzenie, m.in. zbudowaną przez książąt pszczyńskich katowicką kopalnię Boże Dary.

Baletnice tańczą na scenie "Jezioro łabędzie", a na widowni Daniel Olbrychski (Karol), Wojciech Pszoniak (Moryc) i Andrzej Seweryn (Maks) przeliczają publiczność na pieniądze. W loży wzdycha namiętnie Kalina Jędrusik (Lucy). W filmie to teatr Victoria w Łodzi, a w rzeczywistości Teatr im. Adama Mickiewicza w Cieszynie. Wnętrze wybrał osobiście sam Andrzej Wajda, odrzucając teatry w Bielsku-Białej i Krakowie. Cieszyński był w sam raz, nie za duży i nie za mały. Mistrzowi spodobał się też klasyczny wystrój wnętrza. W tym samym miejscu kręcono także sceny do serialu "Modrzejewska" z Krystyną Jandą.

Wilamowice to niewielka miejscowość koło Bielska-Białej. Naukowcy od dawna zachwycają się tym miejscem. Przodkowie dzisiejszych mieszkańców przywędrowali tu najprawdopodobniej przed wiekami z Flandrii, Niderlandów albo Fryzji. W Wilamowicach przetrwały oryginalne stroje, obyczaje i język, kilkudziesięciu mieszkańców posługuje się do dziś językiem wymysiöeryś.</p>

Lech Majewski, reżyser filmu "Młyn i krzyż", poszukiwał języka podobnego do staroflamandzkiego i znalazł go właśnie w Wilamowicach, gdzie nagrano między innymi pieśni w tym oryginalnym języku.

Rafael Lewandowski wyreżyserował film "Kret" z Borysem Szycem w głównej roli. Popularny aktor zagrał Pawła, syna znanego działacza "Solidarności" ze Śląska. Paweł, mąż córki górnika zabitego podczas pacyfikacji kopalni, pewnego dnia dowiaduje się, że jego ojciec, Zygmunt Kowal, przywódca strajku w 1981 roku, jest podejrzewany o to, że był agentem SB o pseudonimie Kret. Władze komunistyczne były przez niego drobiazgowo informowane o działalności opozycyjnej na Śląsku. W filmie zagrali także m.in. Wojciech Pszoniak i Bartłomiej Topa. Był kręcony m.in. na bielskim deptaku 11 Listopada, bo to właśnie w Bielsku-Białej mieszkają Zygmunt Kowal oraz Paweł z żoną i kilkuletnim synem.

Najsłynniejszy kręcony tu film to oczywiście "Potop" w reżyserii Jerzego Hoffmana. Filmowcy wkroczyli do klasztoru w grudniu 1971 roku. Scenografowie, używając gipsu, podwyższyli mur obronny, dobudowali bastion, zabili okna deskami, zamaskowali ogromnym krzyżem pomnik ojca Kordeckiego na wałach, usypali szańce i rozbili szwedzkie namioty w miejskim parku, który udawał las. Żeby zakryć widoczne w oddali kamienice Częstochowy, zasnuli wzgórze dymem. Tylko XX-wieczna wieża, znak rozpoznawczy Jasnej Góry, zadymić się nie dała i trzeba ją było zostawić. W 115 miejscach między zabytkowymi zabudowaniami zainstalowano ładunki, które eksplodując, sprawiały wrażenie, że na mury istotnie padają kule. Dlatego wszędzie czuwała straż pożarna. Kamery wtargnęły do zabytkowych wnętrz, m.in. sali zbudowanej niedługo po prawdziwych wojnach szwedzkich, specjalnie na ślub króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Miejsce to praktycznie nie zmieniło się od tamtych czasów, lecz nie jest dostępne dla zwiedzających. Także klejnoty, które rozrzucał wściekły Kmicic, wypożyczono do tej sceny z jasnogórskiego skarbca.</p>

To na Jasnej Górze odbył się casting do roli Oleńki. Małgorzata Braunek przyjechała na próby akurat wtedy, gdy kręcono odsłonięcie Cudownego Obrazu i tłum ludzi ze świecami szedł na klęczkach przez bazylikę. Hoffman dyrygował statystami z wysokości ambony. Trwało to całą noc.</p>

Jasna Góra posłużyła też za plan innym produkcjom. W 2007 r. - filmowi "Popiełuszko" w reż. Rafała Wieczyńskiego.

Wieś na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, w gminie Niegowa (powiat myszkowski). Tu właśnie w 2015 roku Andrzej Wajda rozpoczął zdjęcia do "Powidoków", które okazały się jego ostatnim dziełem. Pod ruinami średniowiecznego zamku należącego do szlaku Orlich Gniazd nakręcona została scena otwierająca film. Bogusław Linda staczał się ze zbocza góry zamkowej; wcześniej trzeba było je wykosić i wybrać miejsce mało kamieniste, o co wśród jurajskich skałek niełatwo.</p>

Prace tu trwały trzy dni. W przerwach były senator Jarosław Lasecki (zamki w Mirowie i Bobolicach są własnością rodziny Laseckich) częstował ekipę pieczonkami robionymi w żeliwnym garnku nad ogniskiem.</p>

Wcześniej białe ruiny Mirowa zagrały w filmach: "Przyjaciel wesołego diabła" z 1987 r. (reż. Jerzy Łukaszewicz), "Pan Samochodzik i praskie tajemnice" (1988, reż. Kazimierz Tarnas) i "Nad rzeką, której nie ma" (1991, reż. Andrzej Barański).

Olsztyn to wieś pod Częstochową mocno zapisana w historii filmu. Jej znak rozpoznawczy to zamek - kolejne Orle Gniazdo. Olsztyn słynie też z mnóstwa malowniczych miejsc wokół warowni. Po raz pierwszy zamienił się w plan filmowy w 1964 r., gdy Wojciech Jerzy Has robił tu "Rękopis znaleziony w Saragossie". Teren między skałą Lipowiec a miejscowością Kotysów udawał Hiszpanię. Na barokową scenografię złożyło się ponad sto budynków. Nie dało się ich naraz umieścić na niewielkim obszarze, więc za dnia trwały zdjęcia w jednych dekoracjach, a w nocy budowlańcy z wrocławskiej wytwórni filmów fabularnych przebudowywali je kompletnie, tworząc nową kompozycję.</p>

Ekipa mieszkała w Olsztynie. Do dziś starsi mieszkańcy pamiętają Zbigniewa Cybulskiego, jak (podobno nietrzeźwy) hasał konno po rynku. Po zaledwie trzech latach filmowcy wrócili. Jerzy Antczak kręcił tu "Hrabinę Cosel". Między skałkami jeździły wspaniałe karety, a remiza strażacka zagrała więzienie hrabiny. Na początku lat 80. w Olsztynie powstała część zdjęć do "Polonii Restituty" Bohdana Poręby. W 1997 r. - do "Demonów wojny według Goi" Władysława Pasikowskiego. Jesienią 2008 r. okolice zamku ponownie zamieniły się w hiszpańskie plenery. Tym razem jednak były fragmentami obrazu Pietera Bruegla, w superprodukcji Lecha Majewskiego "Młyn i krzyż". Reżyser zatrudnił dziesiątki statystów wybranych spośród mieszkańców okolicy. A role pierwszoplanowe przyjęli Charlotte Rampling, Rutger Hauer i Michael York.

W 2002 r. Andrzej Wajda kręcił w wielkich ruinach tego zamku "Zemstę" Fredry w gwiazdorskiej obsadzie. Role główne obsadzili Janusz Gajos, Andrzej Seweryn, Daniel Olbrychski, Katarzyna Figura, Agata Buzek i Rafał Królikowski, a Papkina zagrał sam Roman Polański. Reżyser został wtedy obdarowany kluczem do bram Ogrodzieńca i tytułem jego honorowego obywatela. Niestety, miał nie lada kłopoty z pogodą, bo lodowaty deszcz zmywał z zamkowego wzgórza sztuczny śnieg wylewany ze strażackiego węża. Mimo to zdjęcia trwały.