W Nikiszowcu czuć obecność genius loci. Spacer z Johannem Brosem [ZDJĘCIA]

Johann Bros urodził się i dzieciństwo spędził w Wodzisławiu Śląskim. Do Katowic sprowadziła go nauka w szkole średniej. Ukończył Śląskie Techniczne Zakłady Naukowe. Mieszkał wtedy u ciotki, której pomagał po maturze przy prowadzonej przez nią pralni i punkcie gastronomicznym. Jak po latach wspominał, doskwierała mu polska szarzyzna. Pod koniec lat 70. postanowił więc wyjechać do Nowej Zelandii. W eskapadzie pomogła kolejna ciotka, która od lat mieszkała w Niemczech. Tyle że w Hamburgu Bros zrezygnował z dalszej podróży. Zapisał się do Szkoły Kupieckiej i zajął się handlem.

Pod koniec lat 80. wrócił do Katowic. Uruchomił sieć dyskontów i kupił m.in. stary browar w Szopienicach. Kilka lat później przejął szyb Wilson w Nikiszowcu, gdzie powstała galeria sztuki. Dla Brosa, nazywanego dyżurnym ratownikiem śląskich zabytków poprzemysłowych, Nikiszowiec jest miejscem szczególnym.

- Jednym z pierwszych miejsc, które zobaczyłem w latach 90. w Nikiszowcu, była kamienica z szyldem Foto Niesporek i datą 1919. Po drugiej stronie narożnej kamienicy drugi szyld - Salon Fryzjerski Teresa. Zrozumiałem, że jestem w miejscu, w którym toczy się normalne życie. Mieszkają tu ludzie. Nie podziwiam tylko interesującej architektury. Mury z czerwonej cegły polubiłem w Hamburgu. Choć nie od razu. Powoli się z nimi oswajałem, aż dotarło do mnie, że jestem nimi zafascynowany.

Do Nikiszowca trafiłem przejazdem i zatrzymałem się, bo po prostu nie mogłem inaczej. I tak trafiłem pod zakład nieżyjącego już niestety Krzysztofa Niesporka. Pamiętam, jak wielkie wrażenie zrobiła na mnie uwidoczniona na szyldzie data. Kawał czasu! Miejsce z historią! Jest w tym jakaś duchowość, obecność genius loci. Nie wiedziałem wtedy, że osiedle wybudowano specjalnie dla górników. O historii tego miejsca opowiedziała mi dopiero Stefania Adamczyk, konserwator zabytków. Interweniowałem u niej w sprawie Nikiszowca. Któregoś dnia zauważyłem, że zerwano tu kawałek asfaltu i spod niego wybierana i wywożona jest kostka granitowa. Pani konserwator na szczęście ten rabunek przerwała.

- Nikiszowiec to nie tylko urokliwe uliczki, ale też podwórka. Wspaniałe duże place. Mają swoją atmosferę, ale tu jest jeszcze pewna praca do wykonania. Nie chcę się wymądrzać, bo uważam, że mieszkający tu ludzie sami najlepiej wiedzą, jak to zrobić. A warto przy okazji odnotować, że do dzielnicy w ostatnich latach wprowadziło się trochę nowych ludzi. Mieszka tu kilku artystów i profesor sztuki Irma Kozina. Wprowadzili się dlatego, że podoba im się klimat miejsca.

Osobiście uważam, że krajobraz podwórek psują zaparkowane w nich samochody. Miasto powinno wybudować parkingi dla mieszkańców obok dzielnicy. Nikiszowiec nie jest rozległy. Bez problemu można się po nim poruszać na piechotę. Można by też jakoś mniej eksponować lokowane na podwórkach pojemniki na śmieci. Choć jest plac zabaw, to stoją przy nim tylko trzy ławki. Powinno ich być więcej. Podwórko tak jak kiedyś powinno być miejscem integracji między sąsiadami. To powinno być ich miejsce odpoczynku. Ale też rekreacji. Dobrze więc, że jest boisko, że jest plac zabaw. Tak naprawdę każde podwórko powinno wyglądem przypominać skwer.

- Agora z prawdziwego zdarzenia. Wspaniała przestrzeń, którą zaczęliśmy doceniać, gdy została wyłączona z ruchu, choć przejeżdżają przez nią jeszcze miejskie autobusy. Wciąż pamiętam, jak lata temu "Gazeta Wyborcza" zaangażowała się w walkę o rewitalizację Nikiszowca. Pamiętam pierwsze spotkania, które organizowaliście. I to, że wówczas narodził się pomysł, by rynek na powrót stał się rynkiem, bez samochodów. I stało się. Wtedy doszło do wielkiego przebudzenia w dzielnicy. Zawiązały się stowarzyszenia, ludzie zaczęli organizować jarmarki, odpusty. Rynek jest dla mnie symbolem tego przebudzenia. I dla mnie to też miejsce pełne mistyki.

Przy rynku jest kościół św. Anny, jest Muzeum Historii Katowic, w którym można oglądać obrazy Grupy Janowskiej. Dla takiego miejsca nie można sobie wyobrazić lepszego sąsiedztwa. Do naszej galerii przyjeżdżają goście z całego świata. Z Australii, Stanów czy z wielu państw Europy. Każdego z nich obowiązkowo tutaj zabieram. Nie było jeszcze ani jednej osoby, która by się nie zachwyciła. Oczywiście zachwyt jest różnorako stopniowany. Jedni są zafascynowani, inni z uznaniem kiwają głową, ale nikt nigdy nie patrzył na nikiszowiecki rynek obojętnie.

- Pamiętam, jak latami po spacerze w dzielnicy nie było w niej miejsca, by posiedzieć i napić się kawy. Swoich gości zawsze musiałem pakować do samochodu i zawozić do centrum Katowic. Kawiarni tu potwornie brakowało! Dziś są już dwie: Cafe Byfyj i u Zillmannów. I nie są puste! Przy kawiarnianym stoliku siedzą dwie młode kobiety, które piją białe wino z karafki. Wyglądają jak dwie Włoszki w jakimś włoskim miasteczku. Obrazek w dzielnicy nie z tej ziemi! Kiedyś nie do wyobrażenia!

Obok mnie przed chwilą siedział mężczyzna przy kawce, z gazetą. Właściciel firmy budowlanej z Krakowa. Nie wypadało pytać, co tu robi, ale pogawędziliśmy sobie krótko o dzielnicy. Mój rozmówca powiedział na koniec: "Żeby tylko jej nie zepsuli!". Chwilę później przechodziła grupa młodych ludzi. Zagadnąłem, kim są. Wycieczka architektów z Krakowa. Zapytałem, jak się miewa Kazimierz. Usłyszałem, że prawie wszyscy się stamtąd wyprowadzili i zostały głównie biura. I że na Nikiszowcu jest lepiej, bo tu ludzie mieszkają i dzielnica wciąż jest sobą!

- Nikiszowiec jest dla mnie ważny, ale trzeba przypomnieć, że wszystko zaczęło się od galerii Szyb Wilson. To miejsce za każdym razem uświadamia mi, jaka jest rola kobiety w życiu mężczyzny. To kobieta wyzwala w nas wolę walki i motywuje do działania. Bo nie byłoby galerii, gdyby nie Monika [żona Johanna Brosa - przyp. red.]. Po raz pierwszy oglądaliśmy to miejsce w 1998 r. To były po prostu zrujnowane budynki. Pełno było gruzu, śmieci. Ale kiedy weszliśmy do cechowni i łaźni, Monika stanęła oczarowana. To ona pierwsza doceniła wartość tego miejsca. Dostrzegła niesamowite promyki światła, która tańczyły na olbrzymich ścianach. Ja byłem dość zmęczony po ukończonej w sporej części rewitalizacji browaru w Szopienicach. Ale dzięki Monice poddałem się mistyce tego miejsca. Postanowiliśmy, że wygląd szybu niewiele się zmieni. Ceglane mury, posadzki, okna i drzwi zostały wyczyszczone i naprawione. Nie chcieliśmy nic zmieniać. No bo po co? To miejsce było częścią kopalni. I wciąż ma o swojej historii przypominać.

Szyb Wilson, który należał do kopalni Wieczorek, dzięki Johannowi Brosowi i Monice Pacy-Bros zyskał drugie życie. Czy podobnie stanie się z innymi obiektami należącymi do zakładu, który jest obecnie likwidowany? Będziemy na ten temat dyskutować z zaproszonymi gośćmi w czasie zamkniętych warsztatów, które odbędą się w niedzielę. O ustaleniach poinformujemy w czasie debaty, którą w Nikiszowcu zorganizujemy 13 czerwca.