Huta Katowice dała mi życie

Nigdy nie widziałem czegoś tak ogromnego! Robotnicy poruszali się po hucie busami, a taśmociągi ciągnęły się dziesiątkami kilometrów! Mogłem to obserwować od środka, bo huta zatrudniła członków Klubu Wysokogórskiego, w którym i ja działałem, do malowania na wysokościach. Pierwszym naszym zleceniem był wielki piec. Mimo że doskonale izolowany, to jego zewnętrzna skorupa była ciepła. Farba momentalnie zasychała pod pędzlem. Wisieliśmy na linach, do których przytwierdzone były oparcia z krzesełek. Pracowaliśmy po 10, 12 godzin. Na etacie ludzie zarabiali wtedy dwa-trzy miliony złotych. Za miesiąc prac wysokościowych dostawałem sześć razy tyle!

W 1986 r., na sam koniec sezonu, malowaliśmy wieżę ciśnień, która miała około 100 metrów wysokości. W magazynie wydano nam beczki z farbą samoutwardzalną. Trzeba było szybko malować, bo tężała od razu. Śmierdziała niemiłosiernie. Wieża wyglądała jak gruszka, ustawiona na ziemi ogonkiem. Malowaliśmy środek. Ponieważ nie dostaliśmy masek, już po chwili wszyscy byliśmy na haju.

Nie pamiętam, co się działo przed wypadkiem. Zamroczony oparami musiałem zrobić coś nie tak. Ocknąłem się, gdy leżałem na dnie zbiornika. Kumple ułożyli mnie na desce, przywiązali, żebym się nie ruszał, i zadzwonili po pogotowie. Wyciągnęli mnie na linach i z wysokości 100 metrów opuszczali na ziemię.

Huta umyła ręce. Nikt niczego nie badał, nie sprawdzał. Miałem 29 lat, dostałem rentę inwalidzką i wózek. Przez dwa lata nie wychodziłem z domu i chlałem. Sprzedałem sprzęt górski, rozwiodłem się z żoną. Tam wtedy, na wieży, skończyło się moje pierwsze życie. Zabrała mi je huta.

Mirosław Pawłowski jest instruktorem rehabilitacji, działa w stowarzyszeniu Aktywne Życie. Razem z Marcinem Mikulskim, też poruszającym się na wózku, wspięli się na Matterhorn.

Po szkole zacząłem pracować w Krakowie w Hucie Lenina. Po trzech latach wciąż czekałem na mieszkanie, a miałem żonę i dwoje dzieci. Mieszkaliśmy kątem u rodziny. Kiedy już prawie miałem w dłoni upragnione klucze, podgryzł mnie jeden partyjny. Mnie odebrali, jemu dali. Byłem wściekły.

W Hucie Katowice trwał nabór pracowników, każdego fachowca przyjmowali z pocałowaniem ręki, a każdy dostawał mieszkanie w bloku. W 1975 r. wprowadziliśmy się do nowego wieżowca w Sosnowcu. Najpierw nadzorowałem budowę głównej stacji elektrociepłowniczej, później odpowiadałem za zasilanie wielkich pieców. W 1976 r. pracowaliśmy w trójkę przy ich rozruchu, przez trzy dni non stop na miejscu, nawet do łazienki trudno było wyjść. Drzemaliśmy na przemian.

Później zostałem mistrzem pogotowia elektrycznego Huty Katowice, ale nie za darmo. Przyszedł do mnie funkcyjny i powiedział: co z was za majster, skoro was w partii nie ma. Majster musi dawać przykład, musicie się zapisać. Ale mnie nigdy z partią po drodze nie było. Odmówiłem. Za karę przesunięto mnie na elektrociepłownię. Pracowałem tam jako mistrz zmianowy. To było miejsce zsyłki. Lądowali tu podobni do mnie, robotnicy i inżynierowie. Wielu o gorących głowach. Jak w 1980 r. wybuchł strajk, zrobili sobie z metalowych prętów dzidy i chcieli bić się z ZOMO. Stanąłem na maszynie i krzyczałem, żeby się opamiętali. Po kilku dniach strajku bramę huty rozwaliły czołgi i milicjanci wpadli do hali mechanicznej. Pałowali na oślep. O tym naszym strajku nikt dziś nie pamięta. Może dlatego, że inaczej niż na Wujku nikt nie zginął.

Po strajku częściej przyjeżdżali do nas ludzie z "Solidarności". Na krótko się zapisałem, ale się wycofałem, gdy działacze na zebraniach wypytywali, kto chodzi do kościoła, a później pokłócili się o to, kto ma sztandar trzymać.

Po 1990 r. też walczyłem o prawa pracownicze, negocjowałem zasady naliczania czasu pracy, tworzyłem Hutniczy Pakiet Socjalny. Nowe czasy podzieliły hutę na spółki, spółeczki. W 2001 r. odszedłem na emeryturę. Mój syn nie pracuje już w Hucie Katowice, ale w ArcelorMittal. To już inne miejsce. I po to robotnicy strajkowali?

Andrzej Stańczyk jest na emeryturze, wciąż mieszka w wieżowcu, w którym dostał upragnione mieszkanie.

Pracowałem w katowickim Zjednoczeniu Hutnictwa i Żelaza, gdy dostałem nominację na stanowisko głównego inżyniera nowej inwestycji - Huty Katowice. Mieszkałem w Bielsku-Białej z żoną i dziećmi. Dojazdy do pracy w Katowicach nie były problemem, ale huta powstawała w miejscu dziewiczym, w zagłębiowskim lesie. Hotel robotniczy przez kolejne 12 lat stał się moim domem. Rodzinę odwiedzałem najpierw dwa razy w tygodniu, a później tylko w niedziele.

Pamiętam liczby. Na teren budowy sprowadzono w sumie 268 tys. ton urządzeń i sprzętu. 48 tys. ton pochodziło z ZSRR, ale sprowadzaliśmy też maszyny z innych krajów: Czechosłowacji, NRD, Rumunii, Francji, Austrii, RFN-u, Liechtensteinu... Z Japonii pochodziły np. przenośniki nasypowe do wielkich pieców, a ze Stanów Zjednoczonych urządzenia do walcowni czy caterpillary do wyrównywania terenu. Przerzuciliśmy 24 mln metrów sześciennych ziemi na tysiącu hektarów!

Wszystko trzeba było organizować od zera. Musiałem powołać służbę inwestycyjną, dostałem ewidencję kadry z całej Polski, czyli spis ludzi, którzy mogliby się w hucie przydać! Harowałem po 16, 18 godzin na dobę. Wprowadziłem nowatorską organizację pracy. Utworzyłem tzw. konstytucję, czyli precyzyjny podział zadań dla każdego pracownika, a trzeba pamiętać, że przez budowę przewinęło się aż 65 tys. ludzi!

Huta rosła, a wraz z tym jej znaczenie. W 1974 r. generalnemu dyrektorowi huty nadano rangę wiceministra budownictwa. Aż 880 zakładów przemysłowych z całej Polski dostarczało hucie materiały. W każdym z nich pracował nasz człowiek, który wszystko nadzorował. Na granicach też czuwali nasi ludzie. Pilnowali, żeby cło było szybko załatwione, organizowali przerzut materiałów samolotem czy helikopterem. Po dwóch latach stanęła wreszcie pierwsza konstrukcja stalowa - hala warsztatu mechanicznego. Mogliśmy już sami produkować na własne potrzeby!

Edward Witek doświadczenia z huty przeniósł do firmy w Bielsku-Białej, która zajmowała się sporządzaniem planów, zgodnie z którymi budowano szpitale, kotłownie, stacje transformatorowe i osiedla. Po 1989 r. wybudował ponad sto placówek bankowych. Jest już na emeryturze.

Pochodzę z Krakowa. Na Śląsk ściągnęła mnie żona, rodowita gliwiczanka. Zacząłem pracować jako fotograf w różnych zakładach przemysłowych. Znajomi podpowiedzieli: idź do Trybuny Robotniczej, szukają fotoreportera. Czerwona oaza, wszyscy mówi do siebie per towarzyszu, a w mojej rodzinie nikt nigdy nie należał do partii. Z drugiej strony redakcja stwarzała ogromne możliwości rozwoju. W całym województwie pracowało tylko kilkunastu fotoreporterów. Mieliśmy najlepszy sprzęt, auta z kierowcami, mogliśmy być blisko ważnych ludzi i wydarzeń.

Jedno z pierwszych moich zadań polegało na sfotografowaniu rosnącej huty. Krajobraz niemal księżycowy, na którym potężne, nowoczesne maszyny do ubijania terenu, jakich Polska dotąd nie widziała. Na Górce Łosieńskiej wybudowano specjalny taras widokowy dla gości. Kolejny wyjazd właśnie tam. Musiałem obfotografować Leonida Breżniewa, który wizytował budowę wraz z Edwardem Gierkiem, Piotrem Jaroszewiczem i Zdzisławem Grudniem. Potem przyjechał prezydent Francji Giscard d'Estaing. Musiałem uważać na kadry - francuski prezydent był o głowę wyższy od Gierka, czego na zdjęciach nie wolno było pokazać.

W każdym wydaniu gazety musiała się obowiązkowo znaleźć choćby wzmianka o hucie. Co dwa dni zdjęcie. Po terenie budowy wożono nas ze specjalną obstawą. Każdy dziennikarz miał trzech opiekunów: z organizacji partyjnej, z BHP i z wydziału wojskowego. Mogłem fotografować tylko to, na co ta trójka wyraziła zgodę. Musiałem się nauczyć autocenzury, ale pozwoliło mi to ćwiczyć warsztat. Jak zrobić ciekawe zdjęcie i poprawne politycznie? Cholernie trudne wyzwanie.

Władza miała świra na punkcie huty. Gdy zakład rozpoczął produkcję, w każdego sylwestra trzeba było uwieczniać pierwszy spust surówki w nowym roku.

Kiedy przyjechał do Polski Jim Nachtwey, czołowy reporter wojenny, i chciał zrobić cykl związany z ekologią, poprosił, żebym został jego przewodnikiem po śląskich zakładach. Pokazałem mu huty i kopalnie. Wiem, jak się poruszać i jak w takich miejscach fotografować. Nauczyłem się tego w Hucie Katowice.

Bogdan Kułakowski był fotoreporterem m.in. w "Panoramie", "Gościu Niedzielnym" i "Dzienniku Zachodnim". W 1980 r. jego zdjęcie zostało wyróżnione w World Press Photo w kategorii życie codzienne.

Na początku lat 70. pracowałam w Wojewódzkiej Pracowni Urbanistycznej. Dostaliśmy polecenie sporządzenia koncepcji lokalizacji Huty Katowice, ale tak naprawdę z centrali w Warszawie przysłano nam już gotowe mapy, projekt i dokumentację. Spojrzeliśmy w papiery, a tam olbrzymi zakład w samym środku lasu! Rosły tam cenne drzewa, przeważnie stuletnie dęby. Musieliśmy coś zrobić, żeby je ocalić, więc opracowaliśmy koncepcję alternatywną. W pobliżu było trochę nieużytków, terenów rolnych, a teren płaski. Narysowaliśmy tam wszystko od nowa i nasz dyrektor pojechał z planami na Radę Ministrów.

Wybuchła straszna awantura. Ministrowie byli przygotowani, by klepnąć nową inwestycję, tu się im podsuwa jakiś drugi projekt, w dodatku na terenach należących do prywatnych właścicieli, których trzeba by wywłaszczyć. Nie do pomyślenia, bo logika była prosta: huta ma powstać, i to jak najszybciej! Po solidnym ochrzanie nasz dyrektor wrócił do Katowic. Trzeba było wyciąć las. Pół roku później teren wyrównywały już caterpillary. Przygotowywaliśmy kolejne plany. Zakład miał zatrudniać 40 tys. osób, ludzie musieli gdzieś mieszkać i dojeżdżać do pracy, a my wkraczaliśmy w teren zapóźniony cywilizacyjnie. I to pod każdym względem - wykształcenia mieszkańców, nawyków sanitarnych itp. Dąbrowa Górnicza wciąż zmagała się ze spuścizną zaboru rosyjskiego. Huta szybko zmieniła to miejsce. Rosły całe osiedla: Gołonóg, Małobądz, Zagórze, Syberka. Władze nie zgodziły się, by w budowanych blokach kuchnie nie miały okien. Upadł też pomysł, by budować mieszkania z kuchnią wspólną dla kilku rodzin. Gierek uważał, że rodzinom hutników należy się prywatność. Każdej rodzinie osobne mieszkanie!

O hucie można mówić wiele złych rzeczy: truła, była wytworem propagandy sukcesu, ale dzięki niej wybudowano całe miasta. Zyskały Będzin, Czeladź i Dąbrowa Górnicza.

Anna Dołhun wciąż zajmuje się sporządzaniem planów zagospodarowania przestrzennego dla miast.