Teatr w Katowicach obchodzi 110. urodziny. Archiwalne zdjęcia z przeszłości

Przez pierwsze 15 lat w modernistycznym, prezentującym prostotę i funkcjonalność gmachu
w centrum miasta funkcjonował teatr niemiecki. Dlatego też na jego fasadzie eksponowane
były dwie płaskorzeźby, przedstawiające motywy z pieśni o Nibelungach z germańskiego
eposu średniowiecznego. 

Na zdjęciu: Teatr w Katowicach w latach 1907-19014.

Na inaugurację działalności teatru w Katowicach zaplanowano inscenizacją dramatu Fryderyka Schillera "Wilhelm Tell". Spektakl oglądać wówczas mogło ponad 800 widzów, bo tylu mieściła widownia w tamtych czasach.

Na zdjęciu: Teatr w Katowicach w latach 1910-1915. 

Siedziba przy rynku powstała dzięki społecznemu pospolitemu ruszeniu i aż 2/3 kosztów budowy pokryto z kasy miejskiej, z pieniędzy podatników. Do dzisiaj rządy sprawują tu ludzie - publiczność, która z jednej strony oczekuje teatru na skalę sceny narodowej na Górnym Śląsku, a z drugiej nie boi się tytułów, które burzą światopogląd grzecznych, katowickich mieszczan.

Na zdjęciu: Teatr w Katowicach w latach 1910-20.

Teatr Polski rozpoczął swoją działalność w Katowicach po powrocie Śląska do granic Polski -
dokładnie 7 października 1922 roku. Tego dnia premierę miał "Królewski jedynak" Lucjana
Rydla, a dzień później - "Halka" Stanisława Moniuszki. Były tu bowiem grane zarówno
sztuki dramatyczne, jak i musicale i opery.

W początkowym okresie razem z Teatrem Polskim działał w gmachu teatr niemiecki.

Na zdjęciu: Teatr w Katowicach w 1920 roku. Manifestacja Wojska Polskiego po wkroczeniu do Katowic. 

Dodatkowo artyści Teatru Śląskiego jeździli ze spektaklami po okolicznych miastach, jak również grali w śląskich miejscowościach znajdujących się poza terenem II Rzeczypospolitej.

Na zdjęciu: Teatr w Katowicach w 1931 roku. Iluminacja gmachu teatru z okazji 10. rocznicy III Powstania Śląskiego. 

Działalność Teatru Polskiego wspierał wojewoda Michał Grażyński, powierzając mu misję polonizacyjną.

Na zdjęciu: "Noc listopadowa" S. Wyspiańskiego, reż. Jan Kochanowicz (1932); scena zbiorowa

Wieloletni dyrektor i kierownik artystyczny katowickiej sceny od 1927 roku do wybuchu II wojny światowej, Marian Sobański, wystawiał w Katowicach najważniejsze dzieła z repertuaru klasyki polskiej nawiązując do stylu monumentalnego. We wrześniu 1936 roku - właśnie z jego inicjatywy - zmieniono nazwę teatru na Teatr im. Stanisława Wyspiańskiego.

Na zdjęciu: Program teatralny z 1938 roku.

W 1939 roku teatr w Katowicach był już w rękach nazistów i grał znowu w języku niemieckim.

Na zdjęciu: Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego w 1939 roku. 

Z początkiem sezonu 1941-1942 Niemcy do życia powołali Städtische Bühnen Kattowitz-Königshütte. Do 1944 roku budynek był siedzibą opery.

Na zdjęciu: Teatr w Katowicach w 1944 roku.

Wiosną 1945 roku działalność teatru wznowili Karol Adwentowicz i Wilam Horzyca,
grając "Zemstę" Aleksandra Fredry, który do dziś jest najchętniej wystawianym tu autorem.

Na zdjęciu: "Zemsta" A. Fredry. Reż. Wilam Horzyca (1945). Od lewej: Tadeusz Kostrzeński (Śmigalski), Jan Krawczyk (Perełka), Karol Adwentowicz (Cześnik).

Już we wrześniu 1945 roku katowicka scena stał się siedzibą przesiedlonego Teatru Polskiego ze Lwowa. A z kolei 6 października przyjęła swoją poprzednią nazwę - "Teatr Śląski im.
Stanisława Wyspiańskiego". I wystawiła pierwszą premierę, którą było "Wesele".

Dyrektorami i kierownikami artystycznymi Teatru Śląskiego po 1945 roku byli m. in. Karol
Adwentowicz, Wilam Horzyca, Bronisław Dąbrowski, Roman Zawistowski, Gustaw
Holoubek, Józef Wyszomirski, Jerzy Kaliszewski i Mieczysław Górkiewicz. 

Na zdjęciu: Teatr Śląski w latach 1955-65.

Jednym z dyrektorów artystycznych Teatru Śląskiego był wybitny aktor Gustaw Holoubek (pracował tu w latach 1949-56). Mało kto pamięta, że - niepokorny wówczas krakowski reżyser i aktor - zaprosił m.in. do grania w Katowicach debiutującego Marka Kondrata.

Na zdjęciu: scena ze spektaklu "Fantazy, czyli Nowa Dejanira" J. Słowackiego. Reż. Gustaw Holoubek (1955). Od lewej: Gustaw Holoubek (Fantazy), Roman Hierowski (Hrabia Respekt), Mieczysław Ziobrowski (Rzecznicki).

Na deskach katowickiego teatru grali m.in. Aleksander Bardini, Tadeusz Łomnicki, Roman
Hierowski i Stefania Michnowska. Debiutował tu "Balem manekinów" Jerzy Jarocki, swoje
spektakle wystawiał Tadeusz Kantor, scenografię projektował i współpracował z teatrem
wielki artysta sceny Józef Szajna. Kompozycje dla reżyserowanych tu sztuk pisali m.in.
Henryk Mikołaj Górecki i Wojciech Kilar.

Na zdjęciu: "Rzecz listopadowa" E. Bylla w inscenizacji i reżyserii Józefa Szajny (1969); scena zbiorowa. 

Po 1971 roku sceną kierował wybitny aktor Ignacy Gogolewski, który prowadził teatr "autora i aktora", a potem Józef Para i Jerzy Zegalski, wielbiący klasykę. W ostatnich dwóch dekadach Teatrem Śląskim kierowali: Bogdan Tosza, Henryk Baranowski i Tadeusz Bradecki. 

Fasadę budynku wielokrotnie przebudowywano. W okresie międzywojennym usunięto z niej płaskorzeźby, w latach 60. z kolei zdemontowano rzeźby stojące w niszach pomiędzy oknami oraz przebudowano schody i zlikwidowano ozdobne latarnie. W 1976 roku na frontowym tympanonie, na wstędze, na której był niemiecki napis, umieszczono słowa: "Teatr im. St. Wyspiańskiego". Po ostatnim, mającym miejsce w latach 90. remoncie budynku, przywrócono na fasadę stojące w niszach rzeźby. Kilka lat temu, podczas przebudowy katowickiego rynku, zmianie uległ kształt schodów teatru. Przywrócono również Plac Teatralny.

Na zdjęciu: Teatr Śląski w latach 1972-74.

Obok Dużej Sceny teatr do 1980 roku miał do dyspozycji Małą Scenę, usytuowaną na pierwszym piętrze w budynku przy ulicy Staromiejskiej 4, która jednak spłonęła w pożarze. A nieco dalej - przy ulicy Staromiejskiej 17 siedzibę miała Scena Rozmaitości, czynna w latach 1956-71. Dziś teatr posiada Scenę Kameralną, czynną od 1981 roku oraz Scenę w Malarni uruchomioną w 1992 roku.

Na zdjęciu: Ulica Staromiejska w Katowicach w latach 1970-80.

Od 2013 roku Teatrem Śląskim im. S. Wyspiańskiego kieruje Robert Talarczyk. Ewelina Marciniak, Radosław Rychcik, Piotr Cieplak, Nikołaj Kolada, Maja Kleczewska - to tylko niektóre nazwiska reżyserów, których dyrektor zaprosił do współtworzenia odważnego repertuaru tej sceny w XXI wieku.

Na urodziny widzowie zobaczą w sobotę "Wesele" w reż. Radosława Rychcika. Ci, którzy nie mieli okazji jeszcze oglądać tego spektaklu, czeka sporo zaskoczeń. Akcja dramatu przeniesiona bowiem zostaje do... Belfastu w Północnej Irlandii, gdzie oglądamy wesele w wydaniu brytyjsko-irlandzkim, a więc protestancko-katolickim, a gdzie wciąż żywe są konflikty terytorialne i religijne.

Początek uroczystości 110. urodzi teatru zaplanowano na sobotę 7 października o godz. 19. w Teatrze Śląskim. Są jeszcze dostępne bilety na spektakl grany dzień po jubileuszu 110. urodzin, tj. 8 października o godz. 17.00. Bilety kosztują od 20 do 60 zł.

Na zdjęciu: Instalacja artystyczna przed premierą "Wesela" w reż. R. Rychcika (2016).