Ostoja Szachownica to będąca rezerwatem przyrody jaskinia położona na Wyżynie Wieluńskiej. Ze względu na specyficzne warunki mikroklimatyczne stanowi największe w południowej Polsce zimowisko nietoperzy. Została zatwierdzona przez Komisję Europejską jako obszar mający znaczenie dla całej Unii 13 listopada 2007 r.
Do Szachownicy 30 stycznia przyjechało 11 naukowców z całego kraju, m.in. z Warszawy, Krakowa, Poznania, Opola, Piły, Łodzi i Zduńskiej Woli. - Pod kierunkiem Maurycego Ignaczaka z Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Nietoperzy policzyli nietoperze zimujące w Szachownicy. Było to pierwsze z dwóch badań monitoringowych zaplanowanych w tym roku - wyjaśnia Małgorzata Zielonka, rzeczniczka Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Katowicach.
Tym razem naukowcy doliczyli się 2280 nietoperzy z dziewięciu gatunków. Jak zwykle w tym obiekcie dominowały nocki Natterera oraz nocki duże. Tych ostatnich zanotowano rekordową liczbę, bo ponad 720 osobników. Nie zabrakło gatunków rzadkich w skali kraju, które regularnie hibernują w Szachownicy, czyli nocków łydkowłosych oraz nocków Bechsteina.
Jak wyjaśnia Zielonka, jaskinia jest stanowiskiem objętym Państwowym Monitoringiem Środowiska, gdzie kontrolowany jest stan czterech gatunków nietoperzy i ich siedliska zimowania. Oprócz wymienionych nocków: dużego, Bechsteina i łydkowłosego monitorowany jest również licznie zimujący w tym miejscu mopek.
Badania monitoringowe w tej ostoi prowadzone są nieprzerwanie od 1981 r. - Zarejestrowana tym razem ogólna liczba nietoperzy należy do najwyższych spośród notowanych na przestrzeni 35 lat. Również skład gatunkowy, jakościowo i ilościowo, nie odbiega od średnich obserwowanych w ostatnich latach. Wydaje się, że przeprowadzone roboty w ramach projektu Life+ nie spowodowały żadnych negatywnych zmian dla zimowania nietoperzy w Szachownicy - mówi Zielonka.
W jaskini, gdzie kiedyś prowadzono intensywną eksploatację wapienia, w ostatnim czasie trzeba było bowiem rozpocząć prace zabezpieczające ją przed zawaleniem. W tym celu Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach nawiązała współpracę z Głównym Instytutem Górnictwa oraz Porozumieniem dla Ochrony Nietoperzy. Opracowano wyceniony na 2,5 mln euro projekt zabezpieczenia stropu jaskini. Finansują go Unia Europejska oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Prace rozpoczęły się latem zeszłego roku. Jak wyjaśnia Zielonka, wykonano tu już m.in. filary wzmacniające strop, a szczeliny wzmocniono specjalnym spoiwem. Zamontowano również okładzinę z siatki. Na wiosnę mają się tu rozpocząć kolejne prace.
Znajduje się w środkowej części Wyżyny Wieluńskiej. Krzemienna Góra wznosząca się na wysokości 224 m n.p.m., w której znajdują się otwory jaskini, położona jest na przedpolu pasma wzniesień zwanych Górami Bugajowskimi. Obszar Szachownicy tworzy kompleks kilku jaskiń, których powstanie związane było z intensywnym odprowadzaniem wód roztopowych na przedpolu lodowca (zlodowacenie środkowopolskie Warty).
Wiek jaskiń określa się na mniej więcej 150 tys. lat. System jaskiniowy Szachownicy został odsłonięty w trakcie eksploatacji wapienia. Wyrobisko kamieniołomu przecina Krzemienną Górę w kierunku północ - południe na długości 150 metrów, pasem szerokości 50 metrów. Eksploatacja spowodowała zniszczenie znacznej części korytarzy i rozczłonkowanie pierwotnie jednolitego systemu jaskiniowego.
Prowadzone tutaj do 1962 roku wydobycie doprowadziło do znacznego zmniejszenia jaskini, której pierwotna długość wynosiła 2 km. Najdłuższa z obecnych jaskiń - Szachownica I - liczy około 600 m długości i jest jedną z najdłuższych na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej. Drugim pod względem wielkości obiektem jest jaskinia Szachownica II, która osiąga prawie 200 m. Pozostałe (III-V) to małe fragmenty pierwotnego systemu w południowej części kamieniołomu.
W wyniku eksploatacji w jaskini Szachownica I pierwotny charakter zatraciło 40 proc. korytarzy. W ich miejscu powstały duże sale jaskiniowe o nazwach: Wejściowa, Złomowisko, z Piargami, Przejściowa, Puchacz, Amonitowa i Wielka Sala.
Naturalne korytarze systemu Szachownicy mają przebieg poziomy. Jedyną występującą w systemie Szachownicy formą naciekową są niewielkie grzybki. Dno sal i korytarzy w częściach poszerzonych przez eksploatację pokryte jest dużymi blokami i gruzem wapiennym. W częściach naturalnych miejscami występuje namulisko piaszczyste.
Panujące w jaskini specyficzne warunki umożliwiają jej zasiedlenie przez nietoperze w czasie zimowej hibernacji. Pojawiają się w jaskini już na początku września, ale zajmowanie kryjówek zimowych rozpoczyna się dopiero w połowie października. Zimowisko zaczynają opuszczać w marcu. Zarówno czas rozpoczęcia hibernacji, jak i opuszczenia zimowiska jest cechą charakterystyczną dla gatunku, zależy też bezpośrednio od temperatur powietrza panujących na powierzchni. Podczas jesiennej aktywności związanej z godami (tak zwanego rojenia) obserwowano największą koncentrację zwierząt w okolicach otworu zachodniego (Sala Wejściowa), a znacznie mniejszą od strony wschodniej (Sala Puchacza). Aktywność ta zaczyna się w końcu sierpnia i trwa do końca listopada. Próby oceny liczebności rojących się nietoperzy wskazują na kilka tysięcy zwierząt odwiedzających w tym czasie jaskinie.
Nietoperze są silnie przywiązane do miejsc hibernacji, choć mogą także wykorzystywać inne schronienia w pobliżu głównego zimowiska. Ze względu na zróżnicowane warunki mikroklimatyczne panujące w poszczególnych częściach systemu jaskiniowego oraz nieutrudniony wlot do podziemi stanowi on dogodne schronienie zimowe dla gatunków o bardzo różnych wymaganiach mikroklimatycznych i strategiach hibernacji - zarówno dla gatunków zimnolubnych (np. mopek), jak i ciepłolubnych (np. nocek duży).
Pod względem liczebności jaskinia jest drugim, po Międzyrzeckim Rejonie Umocnionym, miejscem hibernacji nietoperzy w Polsce.
Warto pamiętać, że jaskinia nigdy nie była udostępniona dla turystów nie tylko ze względu na walory przyrodnicze, ale także dlatego, że jest to miejsce wyjątkowo niebezpieczne.
Materiał promocyjny partnera
Materiał promocyjny partnera
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze