Elektrociepłownia Szombierki to majestatyczny symbol epoki węgla i stali. Jeden
z najbardziej charakterystycznych budynków województwa śląskiego. Choć obiekt jest częścią Szlaku Zabytków Techniki, to jednak od dłuższego czasu nie był udostępniany zwiedzającym. Będzie to możliwe w czasie najbliższej Industriady.
Oficjalna historia zaczyna się w Szombierkach 97 lat temu. Wtedy to, 29 listopada 1920 r., nastąpiło uruchomienie zakładu pod nazwą Kraftwerk Oberschlesien. Zainstalowano cztery, a potem jeszcze 19 kotłów, a do tego jeszcze kilka turbozespołów. Wytwarzaną tu energią zasilano urządzenia w pobliskich zakładach - hucie, karbidowni i kopalni w Bobrku.
Z kopalni w Bobrku wagonikami, a potem taśmociągiem dostarczano do elektrowni węgiel. Gdy osiągnęła pełną moc, była jednym z największych, a może i największym takim zakładem w Europie, zatrudniała 900 osób.
Spółka Schaffgotsch Bergwerksgesellschaft, która była właścicielem, zadbała o efektowny kształt, a nawet wystrój. Budynki zaprojektowali Emil i Georg Zillmannowie, ci sami, którzy byli też twórcami Giszowca i Nikiszowca.
Swój udział w przedsięwzięciu miał też Peter Behrens, "papież" niemieckiej architektury modernistycznej, u którego terminował m.in. sławny później Le Corbusier. Behrens zaprojektował dla Szombierek lampy. Właściciele elektrowni pewnie złożyli u niego takie zamówienie, bo Behrens był doradcą artystycznym koncernu energetycznego AEG
Lampa według projektu Behrensa ma prawie sto lat, ale wciąż wygląda nowocześnie. Nieco młodszy, bo zamontowany w 1925 r., jest zegar na wieży. Jest olbrzymi, tarcza ma 5 m średnicy, a jedna z jego wskazówek waży aż 120 kg. Z tym olbrzymem sprzężonych było 54 innych zegarów umieszczonych w różnych częściach elektrowni: w biurach, warsztatach, maszynowni i kotłowni, wszystkie pokazywały dokładnie ten sam czas co zegar na wieży, bo wysyłał do nich impulsy elektryczne.
Ciekawe, jak by ta elektrownia podobała się Karolowi Goduli. To on, kilkadziesiąt lat wcześniej, stworzył imperium przemysłowe, które legło u podstaw spółki Schaffgotsch Bergwerksgesellschaft. Cały swój majątek zostawił Joannie Gryczik, ubogiej dziewczynie oddanej mu na wychowanie, a ta wniosła go w posagu, gdy wyszła za zubożałego arystokratę Ulryka Schaffgotscha.
Małżonkowie nie dożyli już tych czasów, w których zaczęto budować elektrownię. Ich rezydencja w Kopicach była bardzo skromna w porównaniu do przypominającego średniowieczne zamki gmachu w Szombierkach. Strzeliste okna, wewnętrzny dziedziniec oraz trzy charakterystyczne 120-metrowe kominy (ostatni wybudowano w 1937 roku) robią niezwykłe wrażenie.
O elektrowni od dawna krążą różne opowieści. Według jednej z nich solidne mury zbudowano dlatego, że planowano tu umieścić fabrykę prochu. Inna opowieść jest o tym, że na otaczających zakład torach kolejowych w razie niebezpieczeństwa miały stanąć pociągi pancerne.
Owszem, tory się przydały, ale wprost w przeciwnym celu. W 1945 r. wywożono nimi do Związku Radzieckiego zrabowany w elektrowni sprzęt. Stalin nie liczył się z tym, że Bytom razem ze Śląskiem został właśnie przyłączony do Polski, i zabierał to, co chciał. Gdy w maju, kilka miesięcy po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną, zakład oddano wreszcie w polskie ręce, nie było tu części urządzeń. Starzy pracownicy wspominali, że "wyzwoliciele" wyrządzili dużo większe szkody niż wojna.
W trakcie wojny zakład tylko raz, z powodu zbombardowania kanału wody obiegowej w rejonie chłodni, musiał na krótko stanąć. Niemcom tak bardzo zależało na nieprzerwanej produkcji, że pracownicy zostali zakwaterowani wraz z rodzinami w schronach.
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze