Leszek Jodliński: Zawsze podkreślam, że jestem z bloku

Leszek Jodliński jest człowiekiem w drodze. Czasami bywa to podróż do rodzinnych Gliwic, jednak tak naprawdę spotkać go można na trasie między Krakowem a Bytomiem i Muzeum Górnośląskim. Codziennie.

Podróż jest dla Leszka Jodlińskiego czasem przygotowania do pracy, namysłu. Czasami -  i chwile te bardzo ceni - przynosi momenty zachwytu nad urodą zachodu słońca czy mglistego poranka, który otula Śląsk, jego Śląsk, do którego się zbliża.

Ostatnie 15 lat związało go z muzeami. Był to dla niego czas takich sukcesów, jak powołane do życia Gliwickie Dni Dziedzictwa Kulturowego, czy dokonań po ludzku satysfakcjonujących, jak pierwsza trasa zwiedzania malarstwa dla osób niewidzących i niedowidzących w Muzeum Śląskim. Uśmiecha się też na wspomnienie konkursu i książki na "Najpiękniejsze śląskie słowo". To ten rodzaj zdarzeń, które nadają sens jego pracy.

Innym ważnym dla Leszka Jodlińskiego wspomnieniem pozostanie budowa nowego Muzeum Śląskiego i to, co stało się potem. Przyjaźnie z tego czasu ceni najbardziej. Kolejne wyzwanie zawodowe to Muzeum Górnośląskie. Chciałby, by znalazło swoją własną drogę, pozycję i reputację adekwatną do zbiorów, historii muzeum, aspiracji zespołu.

Niedawno na nowo okrył radość płynącą z pisania. Pisanie (i tłumaczenia) to powód, dla którego osobistą podróż po Gliwicach poszerzył o Pławniowice. Wraz z "Dziennikiem księdza Franza Pawlara", mapa miejsc ważnych i osobistych zyskała to dodatkowe. I zatoczyła krąg. Była powrotem do dzieciństwa i młodości. Te miejsca dominować będą w spacerze po rodzinnych Gliwicach na jaki nas zaprosił.

Z peronów tego dworca na gliwickie ulice wyszli członkowie mojej rodziny, którzy po II wojnie światowej zostali tu przesiedleni z Kresów. To także miejsce, w którym ja pożegnałem Gliwice, wyjeżdżając kolejno na studia do Krakowa, a później m.in. do Warszawy i Tokio.

Nieustannie tutaj wracam, ale w jakimś sensie zawsze wiem, że i tak stąd wyjadę. I mówię to bez goryczy. Ilekroć tutaj jestem, wspominam ujęcie jednej z produkcji Polskiej Kroniki Filmowej, która pokazuje nieco zagubionych, niepewnych, rozglądających się repatriantów wychodzących z dworca PKP i oswajających się z nową rzeczywistością. Przekraczając progi tego budynku, zawsze powtarzam sobie niczym mantrę słowa:  "Z jakiegoś powodu wiele mnie z tym miastem łączy, ale istnieje równie wiele powodów, dla których chce się stąd wyrwać".

Budowa kolei podzieliła miasto na dwie części, ale jako, że moja babcia mieszkała na Zatorzu, rzeczywistość gliwicka nigdy nie kończyła się dla mnie na dworcu.

Zawsze i wszędzie podkreślam, że jestem z bloku. To właśnie tutaj się wychowałem. W mieszkaniu na szóstym piętrze do dzisiaj mieszka zresztą moja mama. Gdy byłem dzieckiem, czułem się, jakbym mieszkał pod dachem nieba. Może właśnie dzięki temu nie mam lęku wysokości? Nie odczuwam żadnego dyskomfortu podczas lotu samolotem i zwiedzania gigantycznych budowli.

Blok przy ul. Dworcowej 20 powstał pod koniec lat 60. Dla wielu lokatorów był synonimem awansu społecznego. Pamiętajmy, że mówimy o czasach "małej stabilizacji". Każda rodzina marzyła o swoim M3 czy M4.
Mieszkańcy tworzyli prawdziwy tygiel. Było wielu Ślązaków i Kresowiaków. Mieszkali tam pracownicy naukowi Politechniki Śląskiej, pracownicy z zakładów zbrojeniowych Bumar Łabędy, robotnicy, rzemieślnicy i urzędnicy, a także pani fotograf, od której dzieciaki często dostawały zdjęcia.

Mimo tych wielu różnic żyliśmy w autentycznej wspólnocie. Wszystkie dzieci się doskonale znały. Wiadomo, że kogoś lubiło się bardziej, a kogoś mniej, ale nie miało to jakiegoś większego znaczenia. Wspólnie się bawiliśmy i wymienialiśmy się gadżetami tamtej epoki - obrazkami z gum Donald czy matchboksami.

Taka zażyłość mieszkańców miała swoje konsekwencje. Jeżeli ktoś z nas coś zbroił, mógł dostać reprymendę i klapsa także od sąsiada (śmiech). Działało to też jednak w drugą stronę. Dobrego świadectwa gratulowało wiele osób. Darmowa bułka z miejscowej piekarni smakowała najlepiej.

W latach 70. to miejsce było częścią ogromnego podwórka rozciągającego się między blokami przy ul. Dworcowej i Dunikowskiego. Tej enklawy zieleni zazdrościli nam właściwie wszyscy chłopcy w okolicy. Oni mieli swoje podwórka-studnie, a my zielone trawniki i boisko. Byliśmy wówczas pod ogromnym wrażeniem kadry Górskiego. Chłonęliśmy jej sukcesy - złoto i srebro na igrzyskach olimpijskich w Monachium i Montrealu, a także trzecie miejsce na mistrzostwach świata w RFN.

Po tym boisku nie biegali zresztą Leszek, Jacek i Zbyszek, tylko Lubański, Gadocha i Szarmach. Graliśmy tu od rana do wieczora, do upadłego. Z tego transu wytrącali nas rodzice wykrzykujący z balkonów nasze imiona. Reagowaliśmy zazwyczaj rozpaczą i płaczem, zwłaszcza w momencie, gdy wynik meczu nie został rozstrzygnięty (śmiech).

Nieistniejące już dzisiaj Kino Mikrus, które znajdowało się w miejscu dzisiejszego Hotelu Qubus na ul. Dworcowej, kojarzy mi się przede wszystkim z niedzielnymi porankami filmowymi, na które przychodziłem prosto z kościoła. To była niezwykła atrakcja i zwieńczenie całego tygodnia. Filmy z Flipem i Flapem czy Bolkiem i Lolkiem cieszyły się ogromna popularnością. Dla dzieciaków to był inny świat, prawdziwa odskocznia od szarej PRL-owskie codzienności. W poczekalni zawsze kłębił się tłum pięcio-, sześcio- i siedmiolatków. Popołudniami wyświetlane były zaś projekcje dla dorosłych.

Już jako dorosły człowiek, badając na własną rękę historię miasta, natknąłem się postać pochodzącego z Gliwic wybitnego polsko-niemieckiego poety i eseisty Piotra (Petera) Lachmana. Jak się okazało, jego dziadek był w latach 30. właścicielem tego kina, które wówczas nazywało się "Amor". W każde urodziny swojego wnuka zapraszał go na wyjątkowy seans, przygotowany wyłącznie dla niego. To niemal filmowa historia. Myślę, że kilkuletni Lachmann, doświadczając tego niezwykle przyjemnego rodzaju samotności, musiał czuć się wyjątkowy i wyróżniony

Absolwenci V LO w Gliwicach z pewnością uważają, że to najlepsza szkoła w mieście. Dla mnie także była wyjątkowa i jedyna. Do dziś twierdzę, że wybór klasy z rozszerzonym językiem angielskim był doskonałą decyzję. Mieliśmy aż 10 godzin zajęć tygodniowo. Dzięki temu po raz pierwszy w życiu mogłem powiedzieć, że świat stanął przede mną otworem. Wyniesiony ze szkoły angielski, w przypadku wyjazdu na tzw. Zachód, dawał szansę na przetrwanie i zrozumienie tamtych realiów. A nie było to w tamtych czasach tak łatwe i oczywiste jak dzisiaj.

Gdy 1 września 1982 roku przekroczyłem progi V LO, byliśmy w Gliwicach dzień po brutalnej pacyfikacji manifestacji przeciw władzy ludowej. ZOMO wdarło się wówczas m.in. do Katedry pw. Św. Piotra i Pawła. Wylaliśmy mnóstwo łez za sprawą użytego dzień wcześniej gazy łzawiącego.

Kadra V LO zawsze była znana z liberalnego podejścia do wielu spraw. W szkole na początku lat osiemdziesiątych funkcjonowała oficjalna palarnia. Nie chodziliśmy też na manifestacje pierwszomajowe. To był wyraz buntu, który gdzieś głęboko w nas tkwił.

Wiele przyjaźni z V LO pozostało mi do dzisiaj. Nigdy nie zapomnę też o fantastycznych nauczycielach. Ulubione przedmioty? Oprócz angielskiego z pewnością historia, język polski i... chemia. Nie lubiłem za to matematyki. Myślę, że po tylu latach należy to oficjalnie powiedzieć (śmiech).

Książka, którą poświęciłem temu budynkowi, ukształtowała mnie w sensie zawodowym, była pewnego rodzaju otwarciem akademickim i dała dość sporą rozpoznawalność wśród osób, które zajmują się architekturą modernistyczną. Dom tekstylny Weichmanna zawsze nieco irytował gliwiczan. Często zadawali pytanie: "co on tutaj robi?" i "kto tak nieudolnie go zbudował?". Te głosy sprowokowały mnie do odkrycia prawdziwej historii budynku.

Gdy byłem na czwartym roku historii sztuki, porzuciłem wszystkie swoje dotychczasowe zainteresowania, a jednym z nich były... barokowe trumny cynowe (śmiech), i z ogromnym zapałem przystąpiłem do studiów nad domem tekstylnym Weichmanna. Rok po studiach, będąc na stypendium w Holandii, powstała książka. Byłem w kontakcie z rodziną Ericha Weichmanna, która w 1938 roku wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych, korespondowałem też z jego synem, Peterem Winstonem. Książkę uważam za dobre i kompletne opracowanie tematu, choć gdybym pisał ją dzisiaj, niektóre rzeczy inaczej by wyglądały. Zainspirowała wielu badaczy.

Dom tekstylny Weichmanna był przed II wojną światową ekskluzywnym sklepem z tkaninami i pasmanterią. Właściciel kładł nacisk przede wszystkim na jakość i przystępną cenę towaru. Poza Gliwicami dom miał swoje filie m.in. w Opolu i Katowicach.

Niemałą satysfakcję sprawia mi fakt, że budynek został niedawno zrewitalizowany. I choć co chwilę zmienia użytkowników, w Gliwicach rośnie świadomość jego wyjątkowości i znaczenia w europejskiej historii architektury. Kilka lat temu pojawiła się na nim tablica upamiętniająca projektanta, światowej sławy niemieckiego architekta Ericha Mendelsohna.

Wzdycham, ponieważ to kolejne bardzo ważne dla mnie miejsce. Z wielu powodów. Moje pierwsze i zarazem najbardziej banalne spotkanie ze śluzą miało miejsce w szkole podstawowej. Pod koniec jednej z klas zafundowano nam rejs po Kanale Gliwickim. Fenomen śluzowania, czyli unoszenia się na wodze i obniżania lustra wody, był czymś, co zgasiło nasz temperament na statku na dobry kwadrans (śmiech). Potem znów było głośno.

We wrześniu 2005 roku, jako dyrektor Muzeum w Gliwicach, zorganizowałem drugą edycję Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Wzięło w nich udział 24 tysiące osób. Po raz pierwszy po 15 latach przerwy uruchomiliśmy wówczas jakąkolwiek żeglugę po Kanale Gliwickim.

Nadludzkim wysiłkiem do jednego z basenów portu w Gliwicach sprowadziliśmy dwa statki turystyczne. Przygotowaliśmy rejs. Chciały w nim wziąć udział setki osób. Powstała społeczna lista kolejkowa. Doszło nawet do kłótni i przepychanek. Nie spodziewałem się aż tak ogromnego zainteresowania. Wszystko to było miodem na moje serce. Te rejsy oczywiście potem powtórzyliśmy. Bardzo mnie cieszy, że Kanał Gliwicki wraca dziś do życia.

Ta niewielka wieś jest dla mnie absolutnie szczególna, przede wszystkim ze względu na wydany w 2015 roku "Dziennik księdza Franza Pawlara" i to, w jaki sposób książka została przyjęta. Nie sądziłem, że jej oddziaływanie będzie tak głębokie. Gdy o tym myślę, zaczynam wierzyć  że w życiu nie ma absolutnie żadnych przypadków.

Z Pławniowic pochodzi przecież moja chrzestna. Na tutejszym pomniku poległych w I wojnie światowej z łatwością odnajduję nazwisko jej krewnych. W pałacowej kaplicy, w 1977 roku, uczestniczyłem też w ślubie swojej kuzynki. Choć miałem zaledwie 10 lat, doskonale to pamiętam. Pałac wyglądał trochę inaczej niż dzisiaj, był nieco mniej zadbany. Czerwona cegła i niezwykłe otoczenie kompleksu zrobiły na mnie jednak wyjątkowe wrażenie.

Przez wiele lat Pławniowice nie były obecne w moim życiu. Wróciły ze zdwojoną siłą w 2015 roku, podczas tłumaczenia pamiętników ks. Pawlara. Bardzo często jeździłem wówczas do miejscowości, które były bliskie Franzowi Pawlarowi, starałem się zdobyć o nim jak najwięcej informacji.

Jako muzealnik zastanawiałem się niejednokrotnie, co było pierwszą inspiracją do mojego zamiłowania do historii. Pszczyna i wyprawy do tamtejszego zamku z rodzicami? Czy jednak były to Pławniowice? Z pewnością miały one dużą rolę w tym dziecięcym i bajkowym, nieco disneylandowskim myśleniu o przeszłości.

Dla wielu mieszkańców Gliwic wypad do Pławniowic to doskonałe przypomnienie, że całkiem niedaleko istniał i nadal zresztą istnieje zupełnie inny Śląsk. Ludzie są tutaj zakorzenienie od pokoleń, czują bardzo silny związek ze swoją miejscowością. Gdy byłem dzieckiem, niezbyt często mówiło się o takich miejscach. Dzisiaj, za sprawą autostrady A4, odległość między Gliwicami a Pławniowicami zdecydowanie się skróciła. To świetnie miejsce wypadowe dla gliwiczan, którzy chcą poobcować z zielenią, pooddychać świeższym powietrzem i choć na chwilę przenieść się do nieco innego świata.