Osiedle Tysiąclecia, Kukurydze, Gwiazdy, Piramidy. Henryk Buszko zostawił nam ikony architektury [DUŻE ZDJĘCIA]

fot. Anna Tomaka-Wójcik

1 z 20

Henryk Buszko zmarł 31 lipca 2015 roku. Miał 91 lat. Urodzony we Lwowie, kształcił się na Politechnice Krakowskiej, a po studiach Aleksandrem Frantą i Jerzym Gottfriedem, zaczął pracę w Miastoprojekcie Katowice.
W trójkę zrealizowali takie projekty jak gmach Okręgowej Rady Związków Zawodowych w Katowicach, Teatr Ziemi Rybnickiej w Rybniku czy dom wczasowy transportowców w Bielsku-Białej. Od 1958 roku z razem z Aleksandrem Frantą prowadził Pracownię Projektów Budownictwa Ogólnego. Henryk Buszko był też wykładowcą Politechniki Śląskiej, dwa razy był prezesem Stowarzyszenia Architektów Polskich i jednym z najwybitniejszych polskich architektów. Pochowano go 6 sierpnia w Zakopanem.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

2 z 20

Najbardziej znane dzieło Henryka Buszki i Aleksandra Franty to osiedle Tysiąclecia. Bloki wybudowano na terenie historycznych osad: Bederowiec, Sośnina i Klimzowiec (dzisiaj dzielnica Chorzowa). O budowie osiedla zadecydowała w 1959 roku Wojewódzka Rada Narodowa. Dwa lata później rozpoczęły się prace, a już w 1964 roku wprowadzili się tu pierwsi mieszkańcy. Architekci wyliczyli, że będzie tu mogło mieszkać ok. 30 tys. ludzi. Tysiąclecie jest podzielone na trzy części: osiedle Dolne, Górne i część centralną. Na osiedlu Dolnym mieszka ok. 20 tys. osób, są tu dwie szkoły, cztery przedszkola i żłobek. Reszta z ok. 20 tys. mieszkańców żyje w pozostałych częściach osiedla. Powierzchnia większości mieszkań w blokach jest niewielka, ale co ciekawe, na ostatnich piętrach niektórych bloków zaplanowano pracownie dla plastyków. Właśnie dlatego ich dachy są przeszklone.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

3 z 20

Całe osiedle ma powierzchnię 1,88 km kw. (1,14 proc. powierzchni miasta). Bloki powstałe w pierwszej fazie budowy sięgnęły 19 kondygnacji (z wyjątkiem kukurydz). Buszko i Franta zastosowali podczas prac tzw. wypych. - Na stropie piwnic lub najniższej kondygnacji wykonuje się poszczególne stropy, kładąc jeden na drugim, które ułożone są tym sposobem w stosie, a na ostatnim stropie kładzie się dach. Potem wystarczy przez pozostawione w stropach otwory potężnymi hydraulicznymi podnośnikami na słupach wypychać do góry kolejne kondygnacje - tak metodę wypychu opisywał Henryk Buszko. Postawiono tak jednak tylko jeden wieżowiec. Kolejne budowano już bardziej tradycyjnymi i tańszymi metodami.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

4 z 20

- Tysiąclecie stoi w dolinie Rawy, która była często zadymiona przez pobliską Hutę Batory i chorzowskie Azoty. Ktoś stwierdził, że mieszkanie w takich warunkach będzie niekorzystne dla zdrowia ludzi. Instytut Meteorologiczny w Warszawie przez kilka miesięcy prowadził badania i stwierdził, że jest tu zanieczyszczone powietrze, ale jeżeli potrafimy tak zaprojektować osiedle, że zapewnimy tzw. przewietrzanie, to oczywiście nie będzie problemu. Wymyśliliśmy, że gdy ustawimy budynki na osi północ-południe, to jedna strona zawsze będzie nasłoneczniona, a druga pozostanie w cieniu. Różnica temperatur wywoła ruch powietrza. Gdy na osiedle wprowadzili się pierwsi lokatorzy, zalały nas skargi, że są tam silne wiatry. A to jest cudowne, naturalne oczyszczanie powietrza - opowiadał "Wyborczej" rok temu Henryk Buszko.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

5 z 20

"Kukurydze" na osiedlu Tysiąclecia zaczęto budować w latach 80. Trzy najwyższe bloki miały aż 25 kondygnacji, pozostałe dwa po 17. Henryk Buszko i Aleksander Franta oparli je na planie ośmioramiennej gwiazdy, powtarzając układ zaprojektowany dla osiedla przy al. Roździeńskiego. Złagodzili jednak ostre kanty biegnącymi po łukach balkonami. Bloki zamiast gwiazd zaczęły przypominać kolby kukurydzy.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

6 z 20

Budowa "kukurydz" rozpoczęła się w latach 80. Wszystkie gotowe były w latach 90. W 1998 roku w Wyborczej pisaliśmy, że za metr kwadratowy nowego mieszkania w tych blokach trzeba zapłacić 1844 zł. Klienci mieli do wyboru lokale o powierzchni od 53 do 167 metrów.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

7 z 20

Wysokość budynków fascynuje wiele osób. Na ostatnim piętrze kukurydzy przy ul. Zawiszy Czarnego 6 działał nawet Związek Polskich Spadochroniarzy. Rok temu głośny stał się wyczyn młodego człowieka, który ze spadochronem skoczył z dachu budynku.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

8 z 20

Osiedle Tysiąclecia stale się powiększa. I to mimo, częstych protestów mieszkańców. W 2001 roku ludzi zbulwersował pomysł wybudowania kolejnej "kukurydzy" przy ul. Ułańskiej. Ich zdaniem budowa wieżowca oznaczałaby likwidację osiedlowej zieleni oraz zagęszczenie i tak bardzo ciasnego osiedla. Mieszkańcy odetchnęli z ulgą dopiero, gdy Urząd Miasta cofnął Spółdzielni Mieszkaniowej "Piast" pozwolenie na budowę. Potem jednak okazało się, że deweloperzy kupili na terenie osiedla szereg działek i tak powstały kolejne bloki. Zresztą ich budowa cały czas trwa.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

9 z 20

Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Boskiej Uzdrowienia Chorych zaprojektował architektoniczny duet Henryka Buszki i Aleksandra Franty. Świątynia stoi na Dolnym Tysiącleciu. Zbudowano ją w miejscu, gdzie przez kilka stuleci stał krzyż, przy którym modlili się powstańcy śląscy. Kiedy powstawało tu osiedle bloków, komunistyczna władza kazała usunąć krzyż, ale żaden ze Ślązaków nie chciał podnieść na niego ręki. Wybrano więc młodego robotnika spoza Śląska, który spychaczem skruszył krzyż. Nocą katowiczanie przenieśli połamany symbol wiary do kościoła w Dębie, gdzie znajduje się do dziś. Pod koniec lat 70. wierni postanowili wznieść swoją osiedlową parafię właśnie w miejscu, gdzie stał krzyż. Komunistyczne władze sprzeciwiły się i przesunęły lokalizację świątyni w okolicę... oczyszczalni ścieków. Ich decyzję podważył wicewojewoda Stanisław Kiermaszek, u którego interweniował arcybiskup Herbert Bednorz.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

10 z 20

Kościół różni się od otaczających go bloków. Składa się z okrągłych tubusów, nad którymi wznosi się strzępiasty dach. Budowa świątyni rozpoczęła się w 1979 r., a zakończyła w 1990 r.

Architekci stworzyli kompleks trzech czterokondygnacyjnych i ośmiobocznych rotund. Szkoła wygląda zupenie inaczej niż wszelkie inne polskie szkoły, budowane najczęściej w prostych bryłach. Tu korytarze załamują się i biegną łukowato, kształt klas to nie tylko prostokąty, ale też nieregularne czworoboki i trójkąty. Dzięki dużej liczbie okien wszędzie jest dużo światła, zwłaszcza na najwyższych kondygnacjach, gdzie np. są pracownie malarstwa.
Budowa szkoły nie podobała się niektórym mieszkańcom osiedla. - Dla nas to wielka niewygoda. Przyjeżdża tu mnóstwo ludzi, którzy zajmują nam miejsca parkingowe. W dodatku uczniowie szkoły okupują wszystkie ławki w okolicy - mówili. " data-src="https://bi.im-g.pl/im/34/aa/11/z18523956IHG,Budowa-szkoly-przy-ul--Ulanskiej-zakonczyla-sie-do.jpg" data-src-mobile="https://bi.im-g.pl/im/34/aa/11/z18523956IHG,Budowa-szkoly-przy-ul--Ulanskiej-zakonczyla-sie-do.jpg" width="1200" height="807">

fot. Anna Tomaka-Wójcik

11 z 20

Budowa szkoły przy ul. Ułańskiej zakończyła się dopiero w drugiej połowie lat 90. Wcześniej, bo w 1989 roku Sejm przyznał na prace potrzebne pieniądze. Projektant Henryk Buszko stworzył razem z Aleksandrem Frantą, generalnym wykonawcą było Przedsiębiorstwo "Śląsk".
Architekci stworzyli kompleks trzech czterokondygnacyjnych i ośmiobocznych rotund. Szkoła wygląda zupenie inaczej niż wszelkie inne polskie szkoły, budowane najczęściej w prostych bryłach. Tu korytarze załamują się i biegną łukowato, kształt klas to nie tylko prostokąty, ale też nieregularne czworoboki i trójkąty. Dzięki dużej liczbie okien wszędzie jest dużo światła, zwłaszcza na najwyższych kondygnacjach, gdzie np. są pracownie malarstwa.
Budowa szkoły nie podobała się niektórym mieszkańcom osiedla. - Dla nas to wielka niewygoda. Przyjeżdża tu mnóstwo ludzi, którzy zajmują nam miejsca parkingowe. W dodatku uczniowie szkoły okupują wszystkie ławki w okolicy - mówili.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

12 z 20

Ciekawostką jest, że w szkole powstał też basen. Początkowo był niewykończony, potem korzystać mogli z niego tylko uczniowie. Wreszcie, po wartym 2 mln zł remoncie i adaptacji od 2012 roku mogą korzystać też z niego mieszkańcy.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

13 z 20

Początkowo osiedle Roździeńskiego miało wyglądać zupełnie inaczej. Na terenie po stawach osadowych pobliskiej kopalni Katowice planowano wybudować kampus dla Uniwersytetu Śląskiego i Akademii Ekonomicznej. Zamiast tego w latach 1974-1978 wybudowano siedem budynków, które witały wjeżdżających od strony Sosnowca do Katowic.
Każda z "gwiazd" ma 81 metrów wysokości i 27 kondygnacji. Mieści się w nich łącznie około 700 mieszkań.

Ciekawostką jest to, że w dwóch gwiazdach (al. Roździeńskiego nr 88 i 90) zamontowano monitoring przeciwpożarowy, który ma pośrednie połączenie ze Strażą Pożarną. Niedawno wyremontowano też elewację budynków. " data-src="https://bi.im-g.pl/im/32/aa/11/z18523954IHG,Poszczegolne--gwiazdy--roznia-sie-od-siebie-sposob.jpg" data-src-mobile="https://bi.im-g.pl/im/32/aa/11/z18523954IHG,Poszczegolne--gwiazdy--roznia-sie-od-siebie-sposob.jpg" width="1200" height="1800">

fot. Anna Tomaka-Wójcik

14 z 20

Poszczególne "gwiazdy" różnią się od siebie sposobem wykorzystania niektórych kondygnacji. W jednym z budynków jest przedszkole, gdzie indziej zaplanowano przychodnię. Na osiedlu stanęła też szkoła oraz pawilon usługowy. Ciekawostką jest to, że w dwóch gwiazdach (al. Roździeńskiego nr 88 i 90) zamontowano monitoring przeciwpożarowy, który ma pośrednie połączenie ze Strażą Pożarną. Niedawno wyremontowano też elewację budynków.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

15 z 20

To kolejne dzieło Henryka Buszki, Aleksandra Franty i Tadeusza Szewczyka. Modernistyczny budynek sanatorium i szpitala Równica w Ustroniu góruje nad całym miastem. Gmach swoim kształtem przypomina ogromny transatlantyk, ale ten płynie nie przez morze, ale przez góry. Konstrukcję wsparto w dużej części na słupach, a bryłę tworzą dwa lekko przesunięte względem siebie prostopadłościany. Jest tu około 800 miejsc dla pacjentów, sale rehabilitacyjne, stołówka, oraz mniejszy pawilon, w którym działa klub kuracjusza.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

16 z 20

W okolicy Równicy stanęło też kilkanaście mniejszych domów wczasowych i uzdrowiskowych. To słynne piramidy, które są świetnie widoczne już z wiślanki. Architekci wkomponowali je w zbocza góry, a trójkątny kształt budynków sprawie, że uniknęli efektu blokowiska. Dziś piramidy łączą ze sobą szlaki spacerowe dla kuracjuszy. To jednak niedokończony projekt. Na zboczu góry miało stać w sumie 28 budynków. Jest tylko 17.
- Nie chcieliśmy w Ustroniu zbudować typowego miasteczka uzdrowiskowego, bo zepsulibyśmy krajobraz. To musiały być luźno ustawione budynki, zatopione w bogatej zieleni. Pierwotnie miały przypominać kamienne ostańce. Resztę wymusiła na nas natura. W górach jest zimą mnóstwo śniegu, więc dachy nie mogą być płaskie, ale skośnego też nie chcieliśmy, bo powstałaby typowa góralska chałupa. Zrobiliśmy więc model sześcianu, przecięliśmy go ukośnie i uzyskaliśmy dwie piramidy. To było to - tak o piramidach opowiadał Henryk Buszko.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

17 z 20

Dom Związków Zawodowych w Katowicach został oddany do użytku na początku 1953 roku. W latach 30. w tym samym miejscu został wzniesiony budynek Muzeum Śląskiego, który miał zostać uroczyście otwarty w 1940 roku. Był prawie gotowy, ale z polecenia władz niemieckich w czasie II wojny światowej został rozebrany.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

18 z 20

Dawny budynek Okręgowej Rady Związków Zawodowych wzniesiony w typowym dla socrealizmu stylu ma siedem pięter i ponad 5 tys. metrów powierzchni biurowej. Monumentalny gmach ma równocześnie układ okien przypominający bardziej modernistyczne biurowce niż pałac władzy.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

19 z 20

Kiedyś przed budynkiem była fontanna, od 1993 stoi pomnik Józefa Piłsudskiego według projektu chorwackiego rzeźbiarza Antuna Augustineića. Dziś gospodarzem budynku jest Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego.

fot. Anna Tomaka-Wójcik

20 z 20

Henryk Buszko