Zrobiyło sie "gorko" (gorąco) i "hica" (upał) niy łodpuszco. Niykerzi majom w "robocie" (pracy) "hicyfraj" (wolne z powodu upału), inksi dostowajom za darmo "zelter" (wodę sodową). Na "sztandach" (straganach) już downo "idzie" (można) kupić "augustki" (tyż "jakubowki" - papierówki) i jagody. A "frelki" (panienki) "łoblykajom" (ubierają) "kwiotkowane" (w kwiatowe wzory) "szaty" (sukienki) i to jym "fest" (bardzo) "leje" (pasuje).
Niydowno "trefiyłach" (spotkałam) "Walaszcyno" (panią Walaszek), kero sie "poasiyła" (pochwaliła), że "przekludziyła" (przeprowadziła) sie z "hinterhauzu" (oficyny, tylnego domu) do "fodehauzu" (przedniej, reprezentacyjnej części kamienicy). I choć poszła z dwoch "izbow" (pokoi) na "ańcla" (jednoizbową kawalerkę), to i tak "sztajgła" (awansowała). "Wajała" (narzekała) "ino" (tylko) na to, co na chałpie niy ma świyntego Krzisztofa.
Za bajtla jedni "szpicowali dakle", drudzy "morchle", a inksi uszy (wytężali słuch), jak "łojce" (rodzice) godali po cichu abo po niymiecku.
Za Niymca dlo kożdy porzonny kobiyty nojważniyjsze były: Kinder, Kueche i Kirche - "bajtle" (dzieci), kuchnia i kościoł. "Wynokwiył" (wymyślił) to cysorz Wilym II i na Ślonsku wszyscy sie tego czimali. A co ze "starymi frelami" (starymi pannami), "zowitkami" (pannami z dzieckiem) abo tymi po "szajdongu" (rozwodzie)? Musiały iś do "roboty" (pracy).
Jak mie coś "latoś" (w tym roku) łozjedzie, pewnikym bydzie to "koło" (rower). Bo ledwo "wyleza" (wyjdę) z "chałpy" (domu), na kożdym kroku mijajom mie ludzie na kołach. Wszyscy to kwolom, a już nojbarzi "dochtory" (lekarze). Ale te cyklisty "gzujom" (pędzą) keby jakeś "szuse" (raptusy) po chodniku, a jo "ponknońć" (cofnąć, usunąć) sie "gibko" (szybko) niy "poradza" (potrafię). Choć kedyś godali, że nojgorszo "gańba" (wstyd) jes wtynczos, jak kogoś przejedzie "belowa" (beczkowóz do opróżniania szamba).
Niywiela brakowało, a "chyciyłabych się" (weszłabym w konflikt) z jednom kamratkom. A poszło ło nasz ślonski żur. Ale jakżech "zmiarkowała" (zorientowałam się), co "skuli" (z powodu) żuru jedna kobiyta z Bytonia "zawarli" (zamknęli) do "herestu" (więzienia), zaroz mi sie "tuplikowanio" (tłumaczenia) łodechciało, bo przeca kożdy może godać na to, co jodo, jak mu sie "ino" (tylko) podobo.
"Na świyntego Grzegorza idzie zima do morza". Tak godali, ale cy łona "latoś" (w tym roku) ło tym wiy? Gregorjankow już żodyn niy "fajruje" (świętuje), "rechtory" (nauczyciele) niy chodzom po "fechcie" (prośbie), a ło mszach gregorjańskich tyż mało fto pamiynto.
To musioł ftoś "zaheksować" (zaczarować, "heksa" to czarownica), bo bydymy mieć "latoś" (w tym roku) "srogo" (wielka) "haja" (awantura), kej zacnom sie "prać" (bić) "faszing" (karnawał) z postym. Bo fto to widzioł, coby w jedyn dziyń przipodały Popielec i Walyntynki.
Fto niy nawiedziył kościelnych betlyjkow, to już jes "po ptokach" (za późno). Downi na Matka Bosko Gromnicno wszysko musiało być "poschroniane" (pochowane). U jednych "gojiki", a u inkszych "kristbaumy" (choinki) "wyciepowało" (wyrzucało) sie na "hasiok" (śmietnik) abo "hajcowało" (paliło) niymi w kachloku. Prastarzik "Wicek" (Wincenty) strugali ś nich "rogolki" (tyż "fyrlaczki" - mątewki), ale teroz to sie żodnymu niy "werci" (opłaca).
Ani my sie łobejrzeli, kej "pizła" (stuknęła) nom setka, bo to jes setno "tajla" (część) naszy ślonski godki. "Cajtongowy" (gazetowy) godki, ale niy "ino" (tylko). Zaclimy spominać stare dzieje, mode lata, "łostomajte" (rozmaite) "ausdruki" (powiedzonka), coby potym "poradzić" (potrafić) godać "na cołki karpyntel" (na cały regulator, głośno) i pokozać "auslyndrom" (nietutejszym), jak to "gryfnie" (pięknie) być Ślonzokym.
Coby wszysko "spamiyntać" (zapamiętać), cowiek by musioł mieć "łeb" (głowę) jak "elefant" (słoń). Beztoż noszymy w "taśce" (torebce) "notice" (notesy) abo "glinglace" (dzwonki) w telefonach dowajom nom znać, co noleży zrobić. Downi tego niy było, a moj tatulek wionzoł se "knołtel" (węzeł) na "sznupetli" (tyż "taszyntuchu" - chusteczce do nosa).
Naucylimy sie "łochowować" (dbać, szanować) nasza "erbowizna" (dziedzictwo) - stare fotografie, "libysbrify" (listy miłosne), "kantycki" (zbior kolyndow i pastorałkow), kere były w naszy familii łod downa, "starcyne" (babcine) korole i "starzikowo" (dziadkowa) karbidka, bo som dlo nos "wiela wert" (dużo warte). "Flyjgujymy" (pielęgnujemy) tyż nasze "fajery" (święta, uroczystości), godka, a teraz prziszeł cas na Barborka.
Jak ftoś sie wielce nerwowoł, to u nos godali, co mo nerwy "jak giszyserby" (koncern Spadkobierców Gieschego). Była to "srogo" (duża) fyrma, do kery noleżało wszysko dokoła. Niy "ino" (tylko) huty i "gruby" (kopalnie), ale tyż chałpy, pola, a nawet lasy ("Gieschewald" - las Gieschego). Toż coby sie z tych nerwow łopamiyntać, nojlepi "porzykać" (pomodlić się) rożaniec.
Łosprowialimy niydowno ło kartoflach i zaroz dostałach "cips" (smak) na kartoflane placki, take "posute" (posypane) cukrym. Niy twało dugo, jak łodezwała sie moja "galynblaza" (woreczek żółciowy), tożech wiela niy pomaszkyciyła. Ale przeca niy samymi kartoflami Ślonzok zawdy żył.
Wszyscy radzi jodajom łogorki kiszone w "bonclokach" (glinianych garnkach) abo w beckach. A nojlepsze som te, przedowane na łodpuście u świynty Anny na Nikiszu. Jak sie tam "trefiymy" (spotkamy), to Wom pokoża "sztand" (stoisko) kaj je "idzie" (można) kupić. A że łogorki som terozki "żdrzałe" (tyż "zdrzałe" - dojrzałe) i tonie, beztoż momy sezon łogorkowy.
Godać to niy "gańba" (wstyd), gańba to niy godać. A już jak ftosik godać "poradzi" (potrafi), jes to jego łobywatelski, ślonski łobowionzek i "wiela" (ile) przi tym uciechy, spominkow i kajby my sie niy "trefiyli" (spotkali), zarozki cujymy sie jak w doma. Tak tyż było w ślonskym muzyjum jak "skuli" (z powodu) ty naszy godki łodprawialimy "srogo" (wielka) "fajera" (uroczystość).
Premiera książki "Wihajster do godki" 22 czerwca o godz.18 w Muzeum Śląskim przy ul. T. Dobrowolskiego w Katowicach
Na łodpust sproszało sie gości kerzi przodzi szli na "wielke" (sumę), a potym na łobiod do familie. A bajtlom wciskali zawdy jakiś grosz coby miały na "romel" (odpustowy lunapark). Zaś na "sztandach" (stoiskach) przedowali "makrony" (makaroniki), ale take "ańfachowe" (zwykłe), bez "kokosflokow" (wiórków kokosowych), ino z "hawerflokami" (płatkami owsianymi) abo z tartom "żymłom" (bułką). Dlo chopcow nojważniyjsze były "placpatrony" (kapiszony) i małe "rebuliki" (pistolety). Ale jak ftoś chcioł se "richtich" (naprawdę) poszczylać, to mog iś do "szizbudy" (strzelnicy). Były tyż "kecioki" (karuzele łańcuchowe), "lajerman" (kataryniarz) z "papagajym" (papugą), a casym nawet szło łobejrzeć "bera" (niedźwiedzia).
Moj to majowki - szpacery, "fojery" (ogniska), piecynie na łogniu "wusztlikow" (kiełbasek), jeżdżynie na "kole" (rowerze) i "pylanie" (bieganie), coby "ściepnońć" (zrzucić) pora kilo. Ale moj to tyż chodzynie na nabożyństwa majowe, na kere tyż godali majowki.
Prof. Tadeusz Sławek: Zawsze miałem słabość do ulic krętych, wąskich i tych, które - z niechęcią wyczuwalną w dzisiejszych czasach pośpiechu i szybkich przepływów ruchu - nazywa się ?ślepymi?. Dwie ulice w południowej części Katowic przyciągały mnie bliżej niesprecyzowanym urokiem. Może na tym polega tajemnica ulic? W piątkowym Magazynie Katowice Gazety Wyborczej ponadto wyjątkowy spacer z Anną Kadulską, felieton Kazimierza Kutza i lekcja śląskiego Barbary Szmatloch
Downi prawie kożdo kobiyta poradziyła "łobszyć" (uszyć i przeszyć) cołko familia, a teroz to nawet "posztopować" (zacerować) "zokow" (skarpet) niy poradzymy. Mało fto chodzi tyż do "szwocki" (krawcowej). Kupujymy gotowe "łachy" (ubrania) w "konzomach" (sklepach) abo zamowiomy je z łostomajtych "mołdheftow" (żurnali). Fto mo w doma "myjtermas" (metr krawiecki), "szpyndliki" (szpilki), noparsztek i "nejmaszyna" (maszyna do szycia), to som może se uszyć "hausklajd" (podomkę) abo "zopaska" (fartuch). A tu jeszce trza iś do "golaca" (fryzjera) coby se łoszczic "pińcia" (grzywka), zrobić "cubek" (kok) abo "dałerwele" (trwałą ondulację). I łoblyc na to "harnec" (siatkę na włosy).
Niyważne jak jes na dworze - śniyg abo "hica" (upał), natura robi swoje i kej nastowo moj, zawdy wszyskich ciongnie na majowka. Ale "przodzi" (najpierw) trza "narychtować" (przyszykować) "fana" (flaga, sztandar, chorągiew) coby "fajrować" (świętować) godnie.
Świynta przeszły, a że ziymia już sie łobudziyła, trza pomyśleć ło "ablyjgrach" (też "aplyjgrach") i "flancach" (sadzonkach, odszczepkach). A jak ftoś niy mo łogrodka, może se posadzić "sznitloch" (szczypiorek) w donicce i postawić go na "fynsterbrecie" (parapecie). Ale noprzod muszymy zadbać, coby łostomajtych "abfalow" (resztek, odpadków), kere nom łostały, niy zmarnować.
Nojwyższy cas "spatrzeć" se (postarać się o) palma, bo zaroz bydzie Palmowo (tyż Palmiano, Kwietno, Wiyrzbno, Letnio) Niydziela i trza jom poświyncić, bo tako niypoświyncono to "ino" (tylko) zwykło mietła. Ale jako "richtich" (rzeczywiście) łona mo być, mało fto już pamiynto. Toż idymy do "konzomu" (sklepu) abo "getneryje" (ogrodnictwa, kwiaciarni) i dowomy se wćiś beleco.
Terozki każdego stykać coby iś do kafyju abo "gasthałzu" (restauracji) i niy ma w tym żodny "gańby" (wstydu). Downi jodało sie w doma, a do roboty brało "klapsznity" (kanapki) z "bajlagom" (wędliną, serem) abo ino z "tustym" (smalcem) i "malckawa" (kawa zbożowa) we flaszce.
Terozki każdego stykać coby iś do kafyju abo ?gasthałzu? (restauracji) i niy ma w tym żodny ?gańby? (wstydu). Downi jodało sie w doma, a do roboty brało ?klapsznity? (kanapki) z ?bajlagom? (wędliną, serem) abo ino z ?tustym? (smalcem) i ?malckawa? (kawa zbożowa) we flaszce. Na ?frisztik? (śniadanie) zawdy była ?mylzupa? (zupa mleczna) z ?hawerflokami? (płatkami owsianymi), a do chleba ?talorek? (plasterek) ?prezwusztu? (salcesonu) abo ?smażonka? (jajecznica). Ino ?bajtle? (dzieci) dostowały ?żymły? (bułki) i ?bryjtle? (mleczne bułki). Za to w niydziela jodało sie ?ajerkuchy? (naleśniki) abo grzono ?knobloszka? (parówka).
Copyright © Agora SA
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)